Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół zamkowy - Zabytek.pl

zespół zamkowy


zamek 2. poł. XIV w. Szydłów

Adres
Szydłów

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. staszowski, gm. Szydłów - miasto

Jeden z największych i najciekawszych zamków w Polsce z unikatową lokalizacją wież i najokazalszym gotyckim pałacem królewskim.

Historia

W połowie XIV wieku Kazimierz Wielki otoczył Szydłów murami obronnymi. Bezpośrednio po 1350 roku w północno-zachodniej części miasta, w obrębie fortyfikacji miejskich powstał zespół zamkowy. Całe założenie o nieregularnym kształcie i wymiarach około 60x110m, miało około 7000 m 2powierzchni i składało się z murów obwodowych, dwóch cylindrycznych wież w narożniku północno-zachodnim, flankujących zapewne przelot bramny oraz kamiennego, jednotraktowego, trzyizbowego i zapewne dwukondygnacyjnego budynku w narożniku północno-wschodnim, pełniącego funkcję obronno-administracyjną. Kurtynę zachodnią i północną murów poprowadzono po linii skarpy, a południowa i wschodnia biegły wewnątrz murów miejskich, oddzielając teren zamku od miasta. W narożniku południowo-zachodnim w 2. połowie XIV wieku Kazimierz Wielki lub, co bardziej prawdopodobne, Ludwik Węgierski wybudował ogrzewany hypokaustycznie gotycki pałac - tzw. „Salę Rycerską”, ozdobiony wspaniałą kamieniarką. Należy wspomnieć, że badający obecnie relikty zamku Tomasz Olszacki przypuszcza, że miał on być w założeniu czteroskrzydłową budowlą z niewielkim wewnętrznym dziedzińcem. W XV wieku na miejscu rozebranych wież zbudowano „Skarbczyk”. W 1528 roku zamek spłonął. Został odbudowany przez starostę Krzysztofa Szydłowieckiego. Po 1533 roku stał się siedzibą starostwa grodowego, pozostając własnością królewską. Zapewne jeszcze w XVI wieku „Skarbczyk” został zaadaptowany na dom mieszkalny. Zamek spłonął ponownie w 1541 roku, ale odbudowano go jeszcze przed 1564 rokiem. Na początku XVII wieku w czasach Zygmunta III Wazy zamek został odnowiony. Powstał wtedy budynek bramny. Zamek zniszczony przez pożar w 1630 roku, w 1655 roku oraz w czasie wojny domowej po elekcji Stanisława Leszczyńskiego, odbudował w 1723 roku starosta szydłowski hrabia Józef Załuski. W 2. połowie XVIII wieku budynek bramny przebudowano w stylu barokowym, wtedy też powstał przy nim dom mieszkalny. Zamek został opuszczony w końcu XVIII wieku. Budynek północny zamku został rozebrany. Budynek bramny został zaadaptowany na mieszkalny. W 1793 roku stał się wraz z przylegającym do niego domem siedzibą sądu ziemskiego i komisji porządkowej dla ziemi sandomierskiej. W „Sali Rycerskiej” w XIX wieku miała mieścić się wozownia i stajnia. W tym czasie na dziedzińcu zamkowych stały jeszcze niezachowane do dziś dwa zamkowe budynki gospodarcze. „Skarbczyk” popadł w ruinę. W 1927 roku zabezpieczono ruiny zamku i w części zrekonstruowano mury obronne. Po 1930 roku  na terenie zamkowym powstał budynek szkoły podstawowej. W 1935 lub 1936 roku zabezpieczono „Skarbczyk” i fragment przyległego muru. W 1944 roku zamek ucierpiał na skutek działań wojennych. W 1946 roku odbudowano mury zamkowe i nadbudowano „Salę Rycerską”, która została ponadto ozdobiona nieuzasadnionymi stylowo i historycznie krenelażem. W latach 1957-60 odbudowano „Skarbczyk” i przeznaczono go na siedzibę Muzeum Regionalnego. W 1963 roku przywrócono istniejący dawniej przejazd w przyziemiu Bramy Zamkowej. W 1998 roku do istniejącej szkoły dobudowano nowy budynek i salę gimnastyczną, całkowicie niszcząc całą północno-wschodnią część zamku. W 2006 roku odnowiono budynek bramny.

Opis

Szydłów leży na pograniczu Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej i Niecki Nidziańskiej, na tzw. Pogórzu Szydłowskim. Zajmuje wzniesienie, które od zachodu, północy i częściowo wschodu otoczone jest przez wąwóz, w którym płynie rzeka Ciekąca. Zespół Zamku Królewskiego zajmuje nieregularny obszar o powierzchni około 0,85 ha. w zachodniej części miasta, ograniczony od strony zachodniej, północnej i częściowo wschodniej i południowej murem obronnym. W jego skład wchodzą „Sala Rycerska” w południowo-zachodniej części, „Skarbczyk” w narożniku północno-zachodnim, brama zamkowa i nowożytny dom we wschodniej części oraz mury zamkowe. Gotycki pałac - tzw. „Sala Rycerska” był niepodpiwniczonym, dwukondygnacyjnym, dwuprzestrzennym budynkiem murowanym z kamienia łamanego, o bogatym wystroju architektonicznym, ogrzewanym hypokaustycznie i ozdobionym doskonałą gotycką kamieniarką. Miał on w planie prostokątny kształt z kwadratowym ryzalitem od południa, (mieszczącym wg tradycji kaplicę zamkową) i był dostawiony do murów obwodowych. Zachowały się mury zewnętrzne oraz jedna ściana wewnątrz budynku. Tzw. „Skarbczyk” był dwukondygnacyjnym, podpiwniczonym budynkiem z kamienia łamanego, na planie dwóch prostokątów usytuowanych do siebie pod kątem prostym, z czego część południowo-zachodnia wysunięta jest ryzalitowo, z kwadratową przybudówką w narożu pomiędzy skrzydłami, stojącym w najwyższym punkcie miasta, włączonym w obwód murów obronnych. Budynek bramny był dwukondygnacyjnym, niepodpiwniczonym budynkiem wzniesionym na planie kwadratu z kamienia łamanego. Dobudowany do niego dom mieszkalny został wzniesiony z cegły.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 04.12.2014 r.

Bibliografia

  • Architektura gotycka, Mroczko T., Arszyński M. (red.), t. 2: Katalog zbytków, Włodarek A., (red.), Warszawa 1995, s. 226-227, 333.
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III: Województwo kieleckie J.Z. Łoziński, B Wolff (red.), z. 1: Powiat buski, oprac. Kazimiera Kutrzebianka, Warszawa 1957, s. 78-79.
  • Karta ewidencyjna, Zespół zamku królewskiego, oprac. Łabęcki Zbigniew M., Szydłów 1994, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Konserwatorskiego w Kielcach.
  • Andrzejewski A., Kajzer L., Zamek królewski w Szydłowie w świetle najnowszych badań terenowych [w:] Antoniewicz M. (red.) Zamki i przestrzeń społeczna w Europie Środkowej i Wschodniej, Warszawa 2002, s. 391-409.
  • Andrzejewski A., Kajzer L., Lewandowski M., Sprawozdanie z archeologiczno-architektonicznych badań ratowniczych przeprowadzonych w 1999 r. na zamku w Szydłowie, woj. Świętokrzyskie, „Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne”, t. V, Łódź 1999, s. 275-285.
  • Grzybkowski A., Gotycka architektura murowana w Polsce, Warszawa 2014, s. 136-137.
  • Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1984, s. 300-301.
  • Hadamik Cz., Gliński W., Szydłów, gm. loco, woj. kieleckie. Zamek. Sprawozdanie z nadzoru archeologicznego przy budowie szkoły (część podpiwniczona), Kielce 1998, mpis w Archiwum WUOZ Kielce.
  • Kajzer L., Zamek w Szydłowie w świetle badań terenowych w 1999 r. Komunikat, [w:] Adamczyk J.L. (red.) Przemiany architektury rezydencjonalnej w XV-XVIII w. na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Wybrane przykłady. Materiały z sesji naukowej - Kielce 18 września 1999, Kielce 2000, s. 155-157.
  • Kajzer L., Materiały archeologiczne z wieży „B” zamku w Szydłowie, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. XLVIII, nr 3-4, Warszawa 2000, s. 153-162.
  • Kajzer L., Jak dbać o zamki?, „Spotkania z Zabytkami”, t. XXIV, nr. 9 (163), Warszawa 2000, s. 18-21.
  • Kajzer L., Czy w średniowiecznej Polsce wznoszono zamki kasztelowe, [w:] Archeologia w teorii i praktyce, Warszawa 2000, s. 635-649.
  • Kajzer L., Szydłów na tle problematyki zamków królewskich Sandomierszczyzny, [w:] Kajzer L. (red.) Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego, Kielce 2005, s. 41-63.
  • Kajzer L., Jeszcze kilka słów o zamku w Szydłowie, [w:] Jastrzębski C. (red.) Szydłów przez stulecia, Szydłów 2011, s. 241-251.
  • Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001, s. 484-486.
  • Kiryk F., Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie XIII-XVI wiek, Kielce 1994, s. 145-148.
  • Kiryk F., Szydłów w późnym średniowieczu, [w:] Jastrzębski C. (red.) Szydłów przez stulecia, Szydłów 2011, s. 53-71.
  • Maszczyński T., Szydłów, Kielce 1966, s. 86-89.
  • Maszczyński T., Szydłów. Przewodnik, Szydłów 2000.
  • Miłobędzki A., Perlikowska-Puszkarska U., Cędrowski R., Szydłów, „Informator Archeologiczny.”, Warszawa 1981, s. 220.
  • Mirowski R., Szydłów. Zamek [w:] Świętokrzyski album. Część I. , Kielce 2000, s. 138.
  • Szydłowski T., Szydłów, miasteczko średniowieczne, „Ziemia”, t. 12, 1927, s. 2-5.
  • Wiśniewski ks. J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w stopnickiem, Marjówka 1929, s. 293-314.

Rodzaj: zamek

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_ZE.24287, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_ZE.1055