synagoga, ob. dom kultury - Zabytek.pl
Adres
Szydłów, Targowa 3
Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. staszowski, gm. Szydłów - miasto
Jedna z dwóch najstarszych, zachowanych synagog w woj. świętokrzyskim, ze znaczącym udziałem oryginalnej substancji i wystroju.
Historia
Początki osadnictwa żydowskiego w Szydłowie należy zapewne wiązać jeszcze z końcem XIV w. Gmina wyznaniowa powstała zapewne w 1. poł. XV w. Podlegała jurysdykcji kahału krakowskiego. W XV-XVI w. Żydzi otrzymali liczne przywileje. W okresie przedrozbiorowym szydłowska gmina żydowska była siedzibą jednego z okręgów ziemstwa krakowsko-sandomierskiego. Podlegała jurysdykcji kahału krakowskiego. Synagoga została zbudowana jeszcze w XVI w. (budowę rozpoczęto po 1534 r., a w 1564 r. obiekt był już skończony). Przypuszczalnie w 1699 r. wykonano polichromie ścian Sali modlitw. Kolejne malowidła, w 1784 r., wykonał Jehuda Lejb. Z czasem (najprawdopodobniej w XVIII w.) do synagogi, w której mieściła się tylko sala modlitw, pełniąca rolę Sali zebrań, dobudowano murowano-drewnianą przybudówkę, w której umieszczono na parterze przedsionek oraz na piętrze babiniec. W końcu XIX w. bóżnica uległa pożarowi, w trakcie którego wystrój malarski świątyni został zniszczony. Obiekt odbudowano w latach 20. XX w. Ponownie został on zniszczony podczas II wojny światowej. Po jej zakończeniu mieściło się tu kino i magazyn. W latach 1978-81 budynek został poddany gruntownemu remontowi połączonemu z elementami rekonstrukcji (na podstawie widoków archiwalnych) oraz przystosowaniu dla funkcji Ośrodka Kultury. Wówczas odnaleziono też pod podłogą przybudówki ukryte tam wyposażenie d. bóżnicy - odblaśnice i kinkiety z XVII-XX w., które zostały odnowione lub zrekonstruowane. Wtedy także zabiałkowano pozostałe ślady polichromii. Obecnie w budynku działa Gminne Centrum Kultury, które prowadzi m.in. punkt informacji turystycznej; w głównej Sali znajduje się rodzaj muzeum z eksponatami związanymi z kulturą żydowską. W trakcie prac badawczych, przygotowujących obiekt do aktualnie prowadzonej kompleksowej rewaloryzacji, odkryto wiele przedmiotów związanych z codziennym życiem żydowskich mieszkańców miasta oraz ślady otaczających synagogę zabudowań.
Opis
Dawna synagoga znajduje się w obrębie murów obronnych w północnej części miasteczka. Wystawiono ją na planie prostokąta, w stylu późnorenesansowym z elementami gotyckimi. Jest to orientowany, jednoprzestrzenny budynek, murowany z kamienia i otynkowany, z elewacjami wzmocnionymi szkarpami i zwieńczonymi późnogotyckim gzymsem kapnikowym, nakryty dachem pogrążonym za murem attykowym z blankami; okna zamknięte półkolistymi łukami. Od zachodu dostawiono murowano-drewnianą, piętrową przybudówkę (krytą dachem gontowym czterospadowym), gdzie w parterze znajduje się wejście do budynku. Dawniej na piętrze był babiniec, otwarty na główną salę półkolistymi, rozglifionymi okienkami. Wnętrze budynku zostało częściowo przebudowane. Dawna sala modlitw obniżona jest w stosunku do poziomu gruntu i sklepiona kolebką z lunetami, ozdobioną późnorenesansową dekoracją stiukową. Występują tu cienkie żebra podkreślające szwy lunet, rzeźbione wsporniki zwieńczone wolutowo oraz rozetowe zworniki. W Sali zachowały się : późnorenesansowy Aron ha-kodesz z pocz. XVII w. (szafa ołtarzowa służąca do przechowywania zwojów Tory) poprzedzona kamiennymi schodkami, pochodzące z k. XVIII w polichromie autorstwa Jehudy Lejba oraz sztukaterie, a także kinkiety i żyrandole z XVII-XIX w.
Zabytek dostępny
Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 23-03-2018 r.
Rodzaj: synagoga
Styl architektoniczny: gotycki
Materiał budowy:
kamienne
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.70207, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.9083