Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół pałacowy - Zabytek.pl

zespół pałacowy


pałac 1794 r. Szczekociny

Adres
Szczekociny, Senatorska 50

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. zawierciański, gm. Szczekociny - miasto

Zespół pałacowo-parkowy w Szczekocinach należy do najokazalszych rezydencji szlacheckich w Polsce i stanowi jednolity stylowo zespół ukształtowany w 4.

ćw. XVIII i na pocz. XIX w. Układ przestrzenny założenia (z dziedzińcem honorowym i usytuowanym na osi pałacem z galeriami i oficynami) wywodzi się z rozwiązania typu palladiańskiego i reprezentuje wczesnoklasycystyczny nurt w architekturze polskiej (nawiązujący do francuskiej odmiany klasycyzmu). Pałac wzniesiony staraniem Urszuli z Morsztynów Dembińskiej zapewne w oparciu o projekt Ferdynanda Naxa, to przykład architektury rezydencjonalnej w stylu barokowo-klasycystycznym o dużej wartości artystycznej (m.in. dekoracja rzeźbiarska w ryzalitach). Pałac w Szczekocinach stanowił ważne centrum kulturalne związane z dworem Dembińskiej. O dawnej świetności i poziomie artystycznym mogą świadczyć zachowane szczątkowo elementy pierwotnego wystroju wnętrza oraz wyposażenia.

Historia

Szczekociny od 1709 r. znajdowały się w posiadaniu Dembińskich herbu Rawicz. Przyjmuje się, że obecny pałac został zbudowany na miejscu dawnej siedziby Korycińskich po 1777 r. (ukończony w 1794 r.). Budowa była realizowana prawdopodobnie wg projektu architekta królewskiego Ferdynanda Naxa z fundacji Urszuli z Morsztynów Dembińskiej, starościny wolbromskiej (która przejęła te dobra po mężu Franciszku Dembińskim). Równolegle z pałacem lub niewiele później zbudowano obie oficyny (pn.-wsch. i pd.-zach), a także galerie łączące korpus główny z oficynami oraz założono geometryczny park. Na pocz. XIX w. reprezentacyjną część wokół dziedzińca otoczono ogrodzeniem z trzema bramami oraz budynkami pawilonów (pn.-wsch. i pd.-zach) po bokach bramy głównej. W latach 20. XIX w. rozbudowano część folwarczną mieszczącą oficynę ze stajnią i wozownią (ob. częściowo wyburzoną), budynki stajni, obory oraz spichlerza (1. poł. XIX w.). Również zapewne w XIX w. na pn. i wsch. od pałacu powstało założenie parku krajobrazowego. Po 1825 r. pałac stanowił kolejno własność: Czackich, Łubieńskich, Halpertów, Jana Ciechanowskiego (do 1939 r.). Ok. 1881 r. wykonano nową więźbę dachową, przebudowano klatkę schodową (w części pn. pałacu) oraz zamurowano 2 okna w elewacji frontowej od północy. Po wojnie zespół przejął Skarb Państwa, w tym czasie mieściła się w nim szkoła. Pałac odnawiano w latach 1950-1959 i w 1979 r. W 1980 r. spalił się dach, częściowo więźba dachowa i stropy. W latach 1982-1990 przeprowadzono szereg prac budowlanych związanych z naprawą dachu i więźby po pożarze oraz planami adaptacji pałacu na centrum kulturalne z biblioteką, m.in. przerobiono klatki schodowe, wymieniono stropy, usunięto tynki wewnętrzne, wykonano wylewki betonowe pod posadzki. Od tego czasu pałac jest nieużytkowany. W latach 2003-2008 wykonano m.in. prace zabezpieczające i porządkowe, otynkowano galerie i przeprowadzono remont prawej oficyny. Do 2015 r. obiekt znajdował się w posiadaniu Gminy i Miasta Szczekociny.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy znajduje się we wschodniej części miejscowości Szczekociny, na przedłużeniu ul. Senatorskiej, na obszarze ograniczonym od wsch. i pn. rzeką Pilicą, od pd. ul. Parkową. Założenie jest rozplanowane na osi wsch.-zach., wyznaczonej przez aleję dojazdową oraz dziedziniec honorowy zamknięty od wsch. budynkiem pałacu z galeriami i oficynami po bokach. Obszerny dziedziniec otoczony klasycystycznym ogrodzeniem z boniowanych filarów zwieńczonych szyszkami; na osi i po bokach ogrodzenia trzy bramy ujęte parami filarów i wazonami. Przy bramie dziedzińca dwa piętrowe pawilony na planie kwadratu, nakryte dachami namiotowymi. Od pd. prostopadle do głównej osi zespołu pałacowego rozciąga się park geometryczny, a od wsch. w kierunku rzeki krajobrazowa część parku. W pd.-wsch. fragmencie założenia, przy ul. Parkowej, znajduje się rozległy zespół zabudowań gospodarczych.

Centralną część założenia stanowi piętrowy korpus główny pałacu połączony z oficynami ćwierćkolistymi galeriami arkadowo-filarowymi. Pałac w stylu wczesnoklasycystycznym, wzniesiony na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, zwrócony frontem na zach., z ryzalitami pośrodku obu fasad, nakryty dachem mansardowym (odtworzonym po pożarze w 1980 r.), z lukarnami od frontu. Murowany z cegły na fundamencie z kamienia łamanego, otynkowany. Elewacja frontowa piętnastoosiowa, pośrodku z nieco wyższym ryzalitem (o zaokrąglonych narożach) z podcieniem arkadowym w przyziemiu, podzielona pilastrami na piętrze, z balustradowo-attykowym zwieńczeniem ozdobionym dekoracją stiukową i kamienną (rzeźby) na osi z wysuniętą ku górze ścianką z zegarem, na szczycie z herbami Leliwa i Pobóg na tle panoplii. Fasada ogrodowa jedenastoosiowa z płaskim trójosiowym ryzalitem rozczłonkowanym pilastrami, zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem wypełnionym płaskorzeźbionym przedstawieniem Diany i Akteona. Przyczółek po bokach ujęty attyką z umieszczonymi w jej zwieńczeniu herbami Leliwa i figurami alegorycznymi. Ponadto elewacje wzbogacono o detale: boniowanie w przyziemiu, profilowane obramienia okien, profilowane gzymsy (międzykondygnacyjne i wieńczące), festony (w ryzalitach). Wewnątrz układ dwutraktowy, w przyziemiu znajduje się sień z jednobiegową klatką schodową prowadzącą do sali balowej (mieszczącej się w ryzalicie) o dwóch kondygnacjach okien (dolne prostokątne, górne mniejsze, kwadratowe). W części pn. w przyziemiu pomieszczenie sklepione kolebkowo-krzyżowo (zapewne pozostałość z pierwotnego budynku), w innych pomieszczeniach stropy płaskie w większości wymienione w latach 80. XX w. We wnętrzach zachowały się szczątkowo elementy z pierwotnego wystroju i wyposażenia, tj. fragmenty dekoracji malarskiej i sztukaterii w sali balowej, elementy dekoracji sztukatorskiej (m.in. w podcieniu, w jednym pomieszczeniu na parterze), fragment pieca gdańskiego (XVIII w.) z malowanymi kaflami. Niewielka część wyposażenia znajduje się poza pałacem.

Do korpusu głównego przylegają symetrycznie po obu stronach ćwierćkoliste parterowe galerie z tarasami na górze, przeprute z obu stron arkadami, siedmioosiowe. Oficyny, mieszczące pierwotnie kuchnie i pokoje gościnne, połączone są z galeriami otworami na parterze i na poddaszu (wychodzącymi na taras). Oficyny na planie prostokąta, parterowe, z poddaszem, nakryte dachami mansardowymi z lukarnami. Ściany boniowane, dziewięcioosiowe z portykami kolumnowymi od frontu.

Park z końca XVIII w., od pd. geometryczny, czterokwaterowy, z alejami lipowymi zbiegającymi się półkoliście przy wzgórzu widokowym na końcu alei środkowej.

Dostęp do zabytku ograniczony. Park dostępny dla zwiedzających, obiekty dostępne z zewnątrz. Część gospodarcza niedostępna - teren firmy produkcyjnej.

Oprac. Aleksandra Bednarska, OT NID w Katowicach, 30-11-2015 r.