Wkomponowana w malowniczy krajobraz doliny Odry, stanowi architektoniczną dominantę północnych dzielnic Szczecina.

Historia

Budowę wieży widokowej poświęconej pamięci kanclerza Ottona von Bismarcka rozpoczęto w 1913 r. Po przerwie w okresie I wojny światowej ukończono ją w 1921 r. Autorem projektu budowli był drezdeński architekt Wilhelm Kreis. Dekorację rzeźbiarską oraz wystrój wnętrza zaprojektował profesor Hermann Kurt Hosaeus z Düsseldorfu - specjalista w dziedzinie i rzeźby pomnikowej. Wilhelm Kreis był twórcą ponad 40 z ponad dwustu pomników i wież Bismarcka zrealizowanych w całej Rzeszy. Kulminacją akcji upamiętnienia „ojca niemieckiej jedności” stał się konkurs rozpisany w 1908 na projekt ponadregionalnego pomnika Bismarcka na wzgórzu Elisenhöhe w Bingerbrück nad Renem. Pierwszą nagrodę zdobył wówczas Kreis, on też w 1912 otrzymał zlecenie na realizację swej koncepcji, która jednak ze względu na wybuch wojny na zawsze pozostała w sferze planów. Szczecińska wieża jest jedną z nielicznych zrealizowanych i zachowanych tego typu budowli. Bryła wieży wzorowana była na mauzoleum Teodoryka w Rawennie, pierwszego germańskiego cesarza rzymskiego. Wnętrze ukształtowano na wzór rzymskiego panteonu i grobowców megalitycznych. Pierwotnie planowano ustawienie we wnętrzu posągu Bismarcka, który jednak w trakcie realizacji zastąpiono popiersiem. Zewnętrzne przypory zwieńczone zostały orłami cesarskimi. Po II wojnie światowej usunięto orły i popiersie Bismarcka, a na kopule zamontowano maszt radiowy. W 2001 r. wieża sprzedana została prywatnemu właścicielowi, który jednak uchyla się od prowadzenia jakichkolwiek prac remontowych.

Opis

Dawna wieża Bismarcka położona jest na Gocławiu - w jednej z północnych, nadodrzańskich dzielnic Szczecina. Usytuowana na tarasie zajmującym szczyt Zielonego Wzgórza, zwrócona jest wejściem w stronę południową. Stoki wzgórza porasta las bukowy. Z górnej kondygnacji wieży rozciąga się efektowny widok na dolinę Odry.

Architektura wieży łączy w sobie elementy surowego neoklasycyzmu (doryzmu) i neoromanizmu. Budowla założona na rzucie koła z niewielkim, prostokątnym przedsionkiem od południa, ma formę dwuczłonowego cylindra z galerią widokową na wysokości drugiej kondygnacji i spłaszczoną kopułą w zwieńczeniu. Konstrukcja budowli wykonana została z żelbetu, ściany, tworzące zewnętrzną i wewnętrzną „skorupę” rozdzielone pustką, wymurowane są z ciosów piaskowca, posadzka wnętrza wykonana została częściowo z czerwonego granitu, a detal elewacji i wnętrza - z betonu. Kopuła ma konstrukcję żelbetową obłożoną piaskowcem. W przyziemiu elewacje budowli są nierozczłonkowane, wyżej ozdobione dwoma pasami fryzów arkadkowych, biegnących poniżej zdwojonego gzymsu wieńczącego z kroksztynami, na którym zamocowane są pozostałości metalowej bariery zabezpieczającej galerię widokową. Górna kondygnacja opięta została przyporami, pomiędzy którymi rozmieszczone są półkoliście zamknięte okna oraz widniejące nad nimi rozety. Wejście do budowli akcentuje dwukolumnowy dorycki portyk zwieńczony trójkątnym naczółkiem i tarasem widokowym. Otwór portalu ujęty jest kamiennymi ościeżami i zwieńczony belkowaniem pokrytym delikatnym ornamentem. Płycinę nad portalem zdobi okrągła tarcza z umieszczona na tle skrzyżowanych włóczni. Wejście prowadzi do przedsionka wydzielonego dwoma rzędami doryckich kolumn dźwigających emporę. Jednoprzestrzenne wnętrze o kształcie rotundy nakryte jest kopułą podzieloną koncentrycznymi kręgami z rozetami. Okulus pośrodku kopuły stanowi jedyne źródło światła we wnętrzu, którego ściany podzielone są konchowo sklepionymi wnękami i zwieńczone belkowaniem z napisem. Naprzeciw wejścia usytuowany jest zwieńczony trójkątnym naczółkiem występ, na którego tle ustawione było popiersie Bismarcka. Na tarasy widokowe prowadzą dwie klatki schodowe w grubości murów.

Obiekt dostępny z zewnątrz bez ograniczeń, wnętrze niedostępne, zamknięte zaspawaną kratą.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 23.02.2015 r.