Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Królewska Szkoła Budowy Maszyn, ob. Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny - Zabytek.pl

Królewska Szkoła Budowy Maszyn, ob. Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny


budynek użyteczności publicznej 1900 - 1901 Szczecin

Adres
Szczecin, Władysława Sikorskiego 37

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. Szczecin, gm. Szczecin

Budynki zespołu szkolnego są wśród innych reprezentacyjnych gmachów w Szczecinie obiektami oryginalnymi.

Ich forma łączy elementy późnego historyzmu z nowoczesnymi nurtami architektury. W podziałach elewacji widoczne są wyraźne tendencje do ukazania konstrukcji przy nietypowym dla budowli późnohistorycznych z pocz. XX w. zastosowaniu jak największych otworów okiennych. Ponadto budowle te zdobi interesująca dekoracja nawiązująca do charakteru szkół. 

Historia

Po likwidacji twierdzy w 1873 r. do miasta przyłączono duże obszary dawnych fortyfikacji wraz z przedpolami. Uchylenie ograniczeń budowlanych związanych z istnieniem twierdzy oraz niskie ceny działek budowlanych przyczyniły się do wielkiego ożywienia budowlanego. Obszar miasta w okolicach ob. al. Piastów oraz ul. Sikorskiego (Friedrichstrasse) zabudowano w większości w latach 90-tych XIX w. i 10-tych XX w.

Na należącej do miasta Szczecin działce o formie trapezu położonej pomiędzy obecnymi ul. Sikorskiego, Pułaskiego oraz al. Piastów wzniesiono na pocz. XX w. zespół szkół zawodowych: Królewską Szkołę Budowlaną (Königlische Baugewerkschule), Królewską Szkołę Budowy Maszyn (Königliche Maschinenbauschule) oraz Królewską Szkołę Maszynistów Okrętowych (Königliche Seemaschinistenschule). Pierwszą z uczelni otwarto 1 października 1899 r. Królewską Szkołę Budowy Maszyn oraz Królewską Szkołę Maszynistów Okrętowych powołano do życia rok później. Według sprawozdania finansowego magistratu za lata 1999-1900 na utrzymanie dwóch pierwszych uczelni miasto musiało wydać każdego roku 12000 marek, natomiast  prowincja pomorska 6000. Szkoła maszynistów okrętowych kosztowała miasto 3000 marek. Połowę tej sumy dopłacała prowincja pomorska. Obowiązek zapewnienia kwater spoczywał na magistracie szczecińskim. Wybudowany na pocz. XX w. zespół szkolny składał się z dwóch gmachów głównych oraz dwóch budynków pomocniczych: warsztatów (należących do szkoły budowy maszyn), toalet (budynek podzielony był na sektory dla każdej szkoły). Do gmachu przy ul. Pułaskiego od strony al. Piastów przylegał budynek mieszkalny dyrektorów trzech szkół.

 Przy ul. Sikorskiego 37 mieściła Królewska Szkoła Budowy Maszyn, natomiast w budynku przy Pułaskiego 10 Królewska Szkoła Budowlana, oraz Królewska Szkoła Maszynistów Okrętowych (ryzalit od ul. Sikorskiego). Prace budowlane przy zespole trwały 2 lata. W kwietniu 1900 roku wystawiono tymczasowe baraki dla pracowników budowlanych. W styczniku 1902 roku ukończono zagospodarowanie terenu wraz z ogrodzeniami. Według dr hab. R. Makały budynki zostały zaprojektowane przez Wilhelma Meyera. Niestety nie udało się ustalić dokładnie źródła z którego autor zaczerpnął powyższą informację. Według akt nadzoru budowlanego projektantem mógł być Max Wolfgang Grube, który był w tym czasie miejskim architektem (Stadtbaumeister). Jego podpis widnieje na wszystkich rysunkach oraz obliczeniach statycznych. Nazwisko Meyera obok Grubego pojawia się tylko na jednym rysunku dotyczącym części mieszkalnej dyrektorów i zostało przekreślone czarną kredką. Wydaje się mało prawdopodobne żeby żądny poklasku Wilhelm Meyer zainspirowany pokorą chrześcijańską średniowiecznych architektów chciał ukryć swoje autorstwo. Urodzony 1854 r. w Lubece Max Wolfgang Grube był już na przełomie XIX i XX w. doświadczonym architektem. Zanim zatrudnił się w magistracie szczecińskim przez wiele lat pracował jako architekt państwowy (Staatsbaumeister). Grube miał być również wykładowcą tutejszej szkoły budowlanej o tytule Oberlehrer. Z dokumentów nadzoru budowlanego wynika, że prace budowlane były realizowane przez prywatne przedsiębiorstwo Theodora Blessa, który był całkiem zdolnym architektem. Do dzisiaj zachowało się w Szczecinie wiele budynków jego autorstwa.

Gmach przy Sikorskiego 37 wzniesiono w formach eklektycznych nawiązujących do romanizmu oraz w bardzo subtelny sposób do późnego gotyku. Jednak formy historyczne zinterpretowane zostały w sposób fantazyjny i bardzo swobodny. W charakterze dekoracji architektonicznej można dostrzec wyraźne wpływy sztuki secesji. W artykulacji elewacji od strony ulicy wyraźnie czytelna jest konstrukcja budynku w postaci słupów (lizen) oraz rygli (odcinkowych łęków), co jest dosyć niezwykłe dla wznoszonych w tym czasie reprezentacyjnych budynków utrzymanych w formach typowych dla późnego historyzmu. Zapewne w ten sposób nawiązano do charakteru mieszczących się tutaj szkół technicznych. Również w detalu architektonicznym przedstawiono motywy nawiązujące do funkcji gmachu np. regulator odśrodkowy obrotów, zwany regulatorem Watta.

Historia budowy gmachu jest dokładnie znana na z akt przedwojennej Policji Budowlanej. 20 września 1899 r. do miejskiego urzędu nadzoru budowlanego wpłynęło pismo miejskiego wydziału odpowiedzialnego za inwestycje budowlane Magistratu (Hochbau-Deputation) z pytaniem jakie obciążenie użytkowe musi być uwzględnione w projektowaniu stropów nowego gmachu uczelni technicznych przy ob. ul. Sikorskiego 37, ponieważ jest możliwość użycia przy stropach walcowanych belek stalowych o wytrzymałości 850 kg. W odpowiedzi udzielonej 27 września urzędnicy Policji Budowlanej ustalili że przy projektowaniu stropów korytarzy oraz klas nowego gmachu należało uwzględnić obciążenie użytkowe do 500 kg na 1m2 oraz całkowite do 1000 kg na 1m2. Prace budowlane rozpoczęto w kwietniu 1900 roku od wystawienia na placu budowy baraków dla robotników.

11 maja 1900 r. do urzędu Policji Budowlanej wpłynął wniosek o pozwolenie na wybudowanie gmachu uczelni technicznych. Jednak z powodu formalnych braków pozwolenie wystawione zostało dopiero 27 października 1900 r. Mimo zaległych formalności prace budowlane trwały. 8 czerwca 1900 r. złożono wniosek o odbiór gotowych fundamentów budowanego gmachu. Na 21 stycznia 1901 roku datowany jest wniosek o odbiór stanu surowego budynku. 4 października 1901 r. zezwolono na użytkowanie gmachu głównego, 2 czerwca 1902 r. wydano analogiczne pozwolenie dla budynku warsztatów. W 1909 r. na terenie szkoły wybudowano hangar dla lokomotywy. Według opisu dołączonego do wniosku o pozwolenie na budowę, budynek wzniesiono w konstrukcji ryglowej na podmurówce cementowej oraz oszalowano deskami. Wewnątrz miała stać lokomotywa – model ćwiczebny dla uczniów szkoły budowy maszyn.

W 1911 r. dostawiono do budynku toalet parterową dobudówkę od zachodu (od ul. Sikorskiego). Według projektu w budynku miały się mieścić modele maszyn (okrętowych?)

8 maja 1933 r. władze budowlane pozwoliły na  zainstalowanie w budynku dawnych toalet, a na podwórzu gmachu przy ul. Pułaskiego beztyglowego pieca do wytapiania metalu. Piec miało dostarczyć przedsiębiorstwo o nazwie Ölfeuerungs Fulmina GMBH z Edingen-Manheim.

W 1935 r. na podwórzu przy południowym narożniku gmachu szkolnego przy ul. Sikorskiego (zachodnia część dzisiejszego Centrum Mechatroniki) wybudowano na potrzeby nauczania ryglowy hangar do montażu samolotów.

W 1937 r. wspomnianą wyżej zachodnią  dobudówkę do  dawnych toalet (odlewni metalu) nadbudowano o dodatkowe piętro mieszczące mieszkanie dozorcy szkoły.    

W 1946 r. przeznaczono zespół na siedzibę wydziałów Szkoły Inżynierskiej, na bazie której w 1955 r. utworzona została Politechnika Szczecińska, a w 2009 r. Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny. W gmachu przy ul. Sikorskiego 37 od 1946 r. działa Wydział Elektryczny. Według karty ewidencyjnej zabytku prace powojenne nie były duże. Ok. 1969 r. przebudowano poddasze i w połaci dachowej wstawiono ciąg okien w formie szerokiej facjaty. Ok. 2009 r. dobudowano od strony podwórza szklaną windę. Poddano konserwacji elewacje  i wyremontowano wnętrze budynku.

Opis

Omawiany obiekt jest częścią dużego historycznego zespołu uczelnianego położonego  pomiędzy zbiegającymi się pod kątem ok. 30 stopni ulicą Sikorskiego i aleją Piastów oraz prostopadłą do nich ul. Pułaskiego. Położony jest on na działce o formie czworoboku nieregularnego. Po stronie północnej usytuowany jest pl. Kościuszki, skwer o charakterze parkowym. Zespół szkolny składa się z dwóch gmachów głównych usytuowanych przy ul. Sikorskiego 37 oraz Puławskiego 10, aneksu mieszkalnego od strony al. Piastów (obecnie rektorat) oraz budynków pomocniczych (dawnych warsztatów i toalet) położonych na podwórzu. Gmach przy ul. Sikorskiego 37 założono na planie prostokąta z płytkimi ryzalitami na osi środkowej oraz po bokach. Ryzalit środkowy od strony podwórza opracowano w formie głębokiego występu z płytkim ryzalitem.

Gmach szkolny jest dwupiętrowym budynkiem o symetrycznym rzucie i bryle. Korpus budynku nakryty jest dachem dwuspadowym, ryzality osobnymi dachami – środkowy trzyspadowym, boczne dwuspadowymi. Elewacje oblicowane są cegłą o jasnożółtym odcieniu, ich dekoracja wykonana została z terakoty. Gmach wzniesiono w formach eklektycznych nawiązujących do romanizmu oraz w bardzo subtelny sposób do późnego gotyku. Formy historyczne zinterpretowane zostały w sposób fantazyjny i nader swobodny, przy czym w elementach dekoracyjnych elewacji można dostrzec wyraźne wpływy sztuki secesji. W porównaniu z innymi gmachami reprezentacyjnymi wznoszonymi w tym czasie, architektura budynku odznacza się indywidualnym charakterem. W artykulacji elewacji korpusu wyraźnie czytelna jest konstrukcja murów budynku w postaci lizen (słupów) pomiędzy którymi rozpięto łukowe przęsła (rygle). Zamknięte łukiem odcinkowym otwory okienne pomiędzy lizenami pozbawione są opasek oraz naczółków, co jest nietypowe dla gmachów wnoszonych na pocz. XX w. Swoistą wirtuozerią odznacza się opracowanie górnych części elewacji korpusu, gdzie filary (lizeny) połączone zostały przecinającymi się łukami odcinkowymi. Z korpusem kontrastują pozbawione otworów okiennych ryzality boczne, których lico wypełniają na całej wysokości wielkie pełnołukowe gładkie podzielone mniejszymi blendami oraz dekorowane secesyjnym ornamentem roślinnym. Ryzalit środkowy opracowano w sposób nieco bardziej konwencjonalny. Ścianę piętra, tuż nad gankiem głównego wejścia przepruto czterema pełnołukowymi oknami, które wpisano w – zamknięte również łukiem pełnym – wnęki tworzące formę wielkiego, przedzielonego kolumną biforium. Górne kondygnacje zajmuje wysoka blenda pełnołukowa, w której umieszczono dwie kondygnacje oddzielonych lizenami okien, zamkniętych łukiem odcinkowym na drugim, a łukiem pełnym na trzecim piętrze. Wejście na parterze poprzedza rodzaj niezwykle okazałego ganku, otwartego wielką półkolistą arkadą rozpostartą pomiędzy przyporami zwieńczonymi walcowatymi cokołami, na których ustawiono pełnoplastyczne rzeźby gryfów pomorskich. Ganek wieńczy trójkątny szczyt ozdobiony motywem koła zębatego oraz regulatora odśrodkowego obrotów (zwanego również regulatorem Watta) na tle gęstej wici roślinnej. Elewację zdobi bogata barwna dekoracja podkreślająca formy architektoniczne. W szczytach ryzalitów bocznych rozmieszczono okazałe honorowe herby Szczecina. Geneza ich formy związana jest z ciekawą historią sięgającą 1660 roku, kiedy to za dzielną obronę miasta w czasie oblężenia przez wojska brandenburskie, wdowa po Karolu X Gustawie Hedwig Elonore nadała miastu nowy herb. Zwieńczoną koroną królewską tarcze ze szczecińskim gryfem trzymały dwa lwy, symbole monarchii szwedzkiej. Niezwykle interesująca pod względem artystycznym jest dekoracja w elewacjach ryzalitów bocznych w formie ornamentu roślinnego z motywem liści kasztanowca akcentująca  nadłucza blend. Bogaty fantazyjny ornament wypełnia tło pomiędzy przecinającymi się łukami w górnej części elewacji korpusu. Znacznie skromniejsze są elewacje podwórzy, które opracowane zostały w konwencjonalny sposób.

 Wnętrza gmachu uczelni mają półtoratraktowy układ z korytarzem oraz reprezentacyjną sienią wejściową i okazałą klatką schodową na osi. Tego typu rozplanowanie spotkać można w XVII i XVIII wiecznych barokowych pałacach. Wnętrza utrzymane są w stosunkowo surowym charakterze. Sień nakryto sklepieniem odcinkowym opartym na niedużych arkadach. Korytarze oraz pomieszczenia nakryte są stropami odcinkowymi na belkach stalowych, co nadaje im charakter hal fabrycznych. Na dolnych kondygnacjach biegi schodowe oparto ma murach. Balustrada jest murowana i składa się ze słupków i ażurowego geometrycznego wypełnienia. Spoczniki w górnych kondygnacjach oparto na arkadach, biegi schodowe złożono z pojedynczych stopni wspartych jednostronne w murze. Zastosowano lekkie balustrady w formie kutej metalowej kraty. W budynku zachowała się oryginalna stolarka drzwiowa. Na jednym ze spoczników schodowych można zobaczyć odkrywkę pokazującą pierwotne lastrikowe posadzki.

Dostępny na zewnątrz.

Oprac. Radosław Walkiewicz, 26-05-2018 r.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: secesyjny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BK.115081, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_BK.430927