Stanowi interesujący przykład architektury wczesnego modernizmu, w sposób twórczy sięgającej do motywów znanych budowli historycznych. Jest przy tym świadectwem zastosowania nowatorskiej w 2. dekadzie XX w. konstrukcji żelbetowej.

Historia

Kościół wzniesiony został w latach 1913-1916 dla żołnierzy garnizonu szczecińskiego. Ewangelicka gmina wojskowa istniała w Szczecinie już od XVIII w. Nabożeństwa odprawiano najpierw w kaplicy zamkowej, a w XIX w. w gotyckim kościele św. Jana. Po jego zamknięciu pod koniec stulecia wykorzystywano pomieszczenia tymczasowe. O lokalizacji nowego kościoła przy ówczesnym placu Hohenzollernów, naprzeciw kościoła Bugenhagena, zadecydował sam komendant garnizonu, późniejszy minister wojny, gen. von Heeringen. Do tej pory teren ten stanowił część nowego cmentarza wojskowego.

Projekt świątyni sporządził w 1912 r. miejski radca budowlany Bernhard Stahl. Położenie kamienia węgielnego odbyło się 18 października 1913 r. Prace budowlane wykonywała firma Comet z siedzibą w Berlinie i w Poznaniu, wraz ze swoją szczecińską filią. Po wybuchu I wojny światowej przerwano budowę, aby powrócić do niej w 1916 r. W tym czasie istniały już mury obwodowe. Pozostały prace przy wykończeniu wnętrza, które wykonano w następnym roku. Poświęcenie kościoła odbyło się w 1919 r. Nowa świątynia była jedną z pierwszych w ówczesnych Niemczech budowli wzniesionych całkowicie w konstrukcji żelbetowej. Wzorowana na kościele garnizonowym w Ulm, dziele Theodora Fischera z lat 1906-1910, swą architekturą nawiązywać miała w sposób luźny do form późnogotyckich i barokowych. W trakcie realizacji odstąpiono od wykonania dekoracji wieży, na którą składać się miało 16 płaskorzeźbionych figur aniołów.

Po 2. wojnie światowej kościół przejęty został przez księży Chrystusowców i  poświęcony 29 czerwca 1945 r. Wnętrze świątyni przystosowane zostało do kultu katolickiego. W prezbiterium umieszczono neogotycki ołtarz przeniesiony z katolickiego kościoła p.w. św. Jana Chrzciciela. W 1950 r. malarz Władysław  Drapiewski wraz z swoimi współpracownikami wykonał polichromię przedstawiającą wizję z Apokalipsy św. Jana oraz świętych polskich. W 1973 r.  usunięto stare wyposażenie, tj. ołtarz i ambonę, zamalowano też polichromię, w miejsce której wykonano nową, z przedstawieniem Chrystusa Pantokratora i Ostatniej Wieczerzy oraz – jak poprzednio – świętych polskich. Około 1984 poddano wnętrze ponownemu remontowi – przywrócono poprzednią nastawę ołtarzową ze sceną Ostatniej Wieczerzy, jednocześnie usuwając to przedstawienie z malowidła ściennego, które odrestaurowano, zmieniając pierwotną kolorystykę. Po 2000 r. od strony północnej dostawiono przybudówkę mieszczącą na parterze księgarnię katolicką, a na piętrze – salę zebrań (proj. arch. Maciej Płotkowiak).

Opis

Kościół położony jest w centrum miasta w północnej pierzei Zwycięstwa, pomiędzy ulicami św. Wojciecha od wschodu i Więckowskiego od zachodu. Od północy przylega do dawnego cmentarza wojskowego obecnego Parku Andersa. Elewacją frontową zwrócony jest na południe, w stronę placu Zwycięstwa. Utrzymany w formach wczesnego modernizmu z elementami nawiązującymi do późnego gotyku i baroku, jest trójprzęsłową bazyliką o bardzo szerokiej nawie głównej i wąskich, niskich nawach bocznych, z szeroką apsydą od północy i narteksem od południa, flankowanym po bokach przez dwa owalne aneksy klatek schodowych i poprzedzonym przez portyk wejściowy. Do ostatniego przęsła korpusu nawowego przylegają przybudówki – dwie otwarte kruchty przy elewacjach bocznych i dwa aneksy bezpośrednio po bokach apsydy, z którą od północy sąsiaduje przybudówka z obszerną zakrystią na parterze. W ostatnich latach do zakrystii dobudowano nowy obszerny budynek. Ciężka i zwarta bryła kościoła zachowuje symetrię. Od strony placu optyczną podbudowę dla szerokiej wieży tworzą portyk wejściowy nakryty wysokim dachem o wklęsło-wypukłych połaciach oraz dwa owalne aneksy klatek schodowych o dachach tworzących kształt dzwonowatych półkopuł. Zwieńczenie wieży stanowi podobny do hełmu szeroki dwustopniowy dach o wklęsło-wypukłych połaciach. Nawę główną nakrywa wysoki dach dwuspadowy, niskie, opięte szkarpami nawy boczne nakryte są dachami pulpitowymi, obie zewnętrzne kruchty – dachami trójspadowymi, zaś dobudówka zakrystii – wysokim, mansardowym dachem, mieszczącym kondygnację poddasza.  Obecnie bryła kościoła zniekształcona jest przez nową dobudówkę od północy, nakrytą wysokim dachem o wklęsło-wypukłych połaciach.

Kościół wzniesiony został w konstrukcji żelbetowej, na cokole z ciosów granitowych. Dachy, pierwotnie – z wyjątkiem wieży – o ceramicznym pokryciu pokryte są blachą miedzianą. Jedynie zakrystia pokryta jest ceramiczną dachówką holenderską. Elewacje pokrywa cementowy, fakturowy tynk o ciemnoszarym odcieniu.

Symetryczna fasada kościoła poprzedzona jest zewnętrznym filarowym portykiem o trzech prześwitach (środkowym, zamkniętym łukiem odcinkowym i dwóch bocznych, zamkniętych prosto),  otwierających się w kierunku placu. Zwieńczenie portyku stanowi wysoki szczyt o wklęsło-wypukłych krawędziach przepruty trzema ośmiobocznymi otworami okiennymi. Pod środkowym oknem znajduje się powojenna płaskorzeźba przedstawiająca Chrystusa Ukrzyżowanego. Z wnętrza portyku prowadzą trzy wejścia do kościoła, z których główne, usytuowane jest we wnęce zamkniętej łukiem wklęsło-wypukłym, pod którym umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą św. Jerzego walczącego ze smokiem.  Frontowa elewacja wieży rozczłonkowana jest wysoką wnęką zamkniętą łukiem odcinkowym, w którą wpisano kształt łacińskiego krzyża. Najwyższa kondygnacja wieży, oddzielona gzymsem, przepruta jest otworami dzwonnymi – trzema w elewacjach południowej i północnej i jednym w każdej z elewacji bocznych. Zamknięte łukiem wklęsło-wypukłym otwory ujęte zostały kolumienkami. Okna w górnej kondygnacji klatek schodowych oraz w elewacjach naw bocznych – mają kształt leżących prostokątów. Pomiędzy szkarpami opinającymi elewacje boczne rozmieszczono po trzy okna nawy głównej, z których szersze, środkowe zamknięte jest łukiem wklęsło-wypukłym, a dwa boczne mają kształt stojących prostokątów. Dachy obu otwartych krucht bocznych wsparte są na  konstrukcji złożonej z narożnych filarów i belkowania. Elewacja północna zwieńczona szczytem z ozdobnymi blendami zamkniętymi łukiem „w ośli grzbiet”, obecnie częściowo przesłonięta przez nową dobudówkę.

Wnętrze kościoła ma układ trójnawowej bazyliki z szeroką, przestronną nawą główną i znacznie węższymi oraz niższymi nawami bocznymi. Trójlistne łuki arkad międzynawowych wsparte są na przemian na kolumnach i półkolumnach wtopionych w filary dźwigające konstrukcję stropu, tworzące zarazem artykulację ścian pomiędzy oknami. Wsparte na filarach szerokie koszowe łęki dźwigają kasetonowy strop o przekroju łuku odcinkowego. Nawy boczne nakryte są kolebkami, konchowo sklepiona, szeroka i płytka apsyda ołtarzowa oddzielona jest od nawy łukiem z profilowaną archiwoltą. Po przeciwnej, południowej stronie nawy głównej rozpięta jest szeroka empora organowa o wklęsło-wypukłym rzucie, wsparta na dwóch parach kolumn. Szerokim otworem, zamkniętym łukiem wklęsło-wypukłym, poziom  empory łączy się z pomieszczeniem wewnątrz wieży, w którym ustawiono organy.  Pomieszczenie po zachodniej stronie apsydy adaptowane zostało na kaplicę wieczystej adoracji Najświętszego Sakramentu.

Wyposażenie. W prezbiterium neogotycka nastawa ołtarzowa z przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy, przeniesiona po 1945 r. z kościoła św. Jana Chrzciciela. Nad wejściem głównym relief z przedstawieniem św. Jerzego zabijającego smoka. Pozostałe elementy z okresu powojennego – kamienna mensa ołtarzowa, obrazy Matki Boskiej Ostrobramskiej i Serca Pana Jezusa, chrzcielnica, organy i płaskorzeźba Jezusa Ukrzyżowanego na fasadzie (dzieło rzeźbiarza A. Schulza z lat 80. XX w.), na wieży 4 dzwony z 1998 r.

Obiekt dostępny jest praktycznie bez ograniczeń przez cały dzień.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 15.10.2014 r.