Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

budynek Sejmu Prowincji Pomorza, ob. Muzeum Pomorza Zachodniego - Zabytek.pl

budynek Sejmu Prowincji Pomorza, ob. Muzeum Pomorza Zachodniego


budynek użyteczności publicznej poł. XVIII w. Szczecin

Adres
Szczecin, Staromłyńska 27

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. Szczecin, gm. Szczecin

Najbardziej okazała barokowa budowla użyteczności publicznej zachowana w  Szczecinie i województwie, dzieło wybitnego architekta i fortyfikatora Gerharda Corneliusa von Walrave, obiekt pełniący ważną funkcję w  organizacji przestrzennej Starego Miasta w Szczecinie ze względu na swe położenie na narożniku jednej z głównych ulic i reprezentacyjnego placu.

Historia

Gmach wzniesiony został na narożniku ul. Staromłyńskiej, prowadzącej niegdyś ku wyjazdowi miasta w kierunku północnym oraz placu Parad powstałego w latach 20. XVIII w. w miejscu średniowiecznych murów obronnych i fos. Na osi ulicy stała niegdyś gotycka brama Młyńska. W  średniowieczu parcele położone od strony murów miejskich miały podrzędne znaczenie. Dopiero wraz z budową pruskich fortyfikacji na miejscu murów i fos założono dwa szerokie, reprezentacyjne place parad – tzw. Biały od strony północnej i Zielony od zachodniej. W wyniku tych działań zyskały na znaczeniu również parcele na obrzeżu miasta. Kamienice w miejscu obecnie istniejącego gmachu zostały w dużej części zburzone podczas rosyjskiego oblężenia z 1713 r. Decyzję o budowie swej nowej siedziby podjęły Stany Pomorskie w 1725 r. pod naciskiem króla Fryderyka Wilhelma II. Autorem projektu był Gerhard Cornelius von Walrave – projektant wznoszonej wówczas przez prusaków twierdzy szczecińskiej. Pracami murarskimi kierował mistrz murarski Reinecke, kamieniarskimi – mistrz Trippel, dekoracje rzeźbiarskie wykonał nadworny rzeźbiarz królewski Bartholome Damart. Budowa przebiegała w szybkim tempie. Prace rozpoczęto wiosną 1726 r., a w grudniu następnego roku – budynek był gotów. W 1729  r. zamieszkał w nim po raz pierwszy Fryderyk Wilhelm I. Od tego czasu zatrzymywał się on stale w nowym gmachu, który tym samym zyskał rangę królewskiej rezydencji. Jednopiętrowy budynek o mansardowym dachu składał się wówczas z trzech skrzydeł otaczających wewnętrzy dziedziniec, który od południa zamknięty był murem. Główne, frontowe skrzydło o dwutraktowym układzie wnętrz wychodziło fasadą na ulicę Staromłyńską. Dwuramienne schody prowadziły z ulicy do wielkiej sieni. Klatka schodowa wiodąca na I piętro znajdowała się być może w głębi sieni, lub też po jej południowej stronie w przednim trakcie, tak jak jest widoczna na dokumentacji z XIX w. Powyżej sieni położona była sala obrad sejmu pomorskiego. Zajmowała ona w obrębie frontowego ryzalitu głębokość obu traktów. Pomieszczenia po obu stronach sali służyły podczas wizyt monarszej pary jako apartamenty – po stronie północnej króla, po południowej – królowej. Drugie skrzydło, również o  reprezentacyjnym charakterze usytuowane od Białego Placu Parad, czyli od dzisiejszego placu Żołnierza Polskiego, miało półtoratraktowy układ wnętrza z korytarzem od strony dziedzińca. Skrzydło wschodnie było pierwotnie parterowe. Od 1816 r. budynek stał się siedzibą władz nowo powstałej Prowincji Pomorskiej. Istotnych zmian w jego architekturze dokonano w 2. połowie stulecia. W 1871 r. dziedziniec wewnętrzny zamknięto od południa nowym skrzydłem. Nad parterowym dotąd skrzydłem wschodnim nadbudowano piętro. W latach 1876-1885 przebudowano wnętrza. Przekształcono m.in. hall wejściowy, przenosząc do niego klatkę schodową, która otrzymała teraz reprezentacyjną neobarokową formę. Przednią część hallu obniżono, a na osi wejścia ustawiono przeniesiony z  placu marmurowy posąg króla Fryderyka Wielkiego dłuta Gotfrieda Schadowa. Wejście do budynku obniżono do poziomu chodnika, przekształcając zarazem główny portal i likwidując zewnętrzne schody. W  elewacji północnej nadbudowano szczyty nadając im formę nawiązującą do francuskiego renesansu. W latach 1894-1896 powiększono gmach przedłużając skrzydło frontowe o trzy osie okienne w stronę południową, poprzez włączenie dawnej kamienicy. W tym samym czasie poszerzono skrzydło południowe, w którym urządzono wysoką na dwie kondygnacje salę obrad sejmu Prowincji Pomorskiej. W 1928 r., po ukończeniu nowego gmachu władz prowincji przy Jasnych Błoniach, stary budynek przekazano muzeum, dopiero jednak w latach 1932-1934 zrealizowano przebudowę i adaptację na funkcje muzealną. Przywrócono wówczas wygląd elewacji z okresu baroku – zrekonstruowano schody przed głównym wejściem oraz szczyty od placu Żołnierza. We wnętrzu przebudowano hall, podwyższając jego przednią część i usuwając dawny wystrój. Pomieszczenia parteru i piętra adaptowano na sale wystawowe urządzając ekspozycję poświęconą m.in. dawnej sztuce, etnografii i archeologii Pomorza. W dotychczasowej Sali obrad wyeksponowano rzeźbę średniowieczną i sztandary pruskiej armii. Ściany pomalowano na złoto, co odzwierciedlało typową dla ekspresjonizmu tendencję do stosowania silnych efektów artystycznego wyrazu, takich jak jaskrawa kolorystyka. W okresie II wojny światowej budynek został uszkodzony na skutek nalotów bombowych. Spłonął dach, elewacja zachodnia została częściowo pozbawiona tynków, uszkodzeniu uległ portal i  obramienia okien, zniszczony został balkon. W latach 1946-1947 założono prowizoryczny dach kryty papą, w latach 1948-1949 wyremontowano partery skrzydeł zachodniego i północnego, 1950-1951 – zrekonstruowano mansardowy dach z ceramicznym pokryciem, 1956-1957 – otynkowano i  pomalowano elewacje, zrekonstruowano i poddano konserwacji wystrój fasady (balkon, portal główny). We wnętrzu znalazły się ekspozycje poświęcone dawnej, szczególnie gotyckiej sztuce Pomorza Zachodniego, władztwu książąt pomorskich, a także malarstwu polskiemu. Od pierwszych powojennych lat w gmachu przy ul. Staromłyńskiej 27 miała swą siedzibę dyrekcja Muzeum Pomorza Zachodniego, przekształconego w 1970 r. w Muzeum Narodowe – gabinet dyrektora znajdował się na piętrze w obrębie frontowego ryzalitu, dopiero od kilku lat mieści się na parterze. Elewacje budynku remontowane były w 1981 r. i ponownie w latach 1997-1998, kiedy to opracowano nową kolorystykę i poddano konserwacji kamienny detal.

Opis

Dawny pałac Sejmu Stanów położony jest na północnym obrzeżu Starego Miasta w Szczecinie, na narożniku ul. Staromłyńskiej i placu Żołnierza Polskiego, który stanowi szeroką promenadę założoną w miejscu średniowiecznych murów obronnych. Zwrócony zachodnią, frontową elewacją w stronę ul. Staromłyńskiej, elewacją północną wychodzi w kierunku placu Żołnierza.

Gmach utrzymany jest w formach północnego, klasycyzującego baroku. Cztery skrzydła otaczają czworoboczny dziedziniec w kształcie trapezu, o  trzech kątach prostych i jednym ostrym, pod którym stykają się główne skrzydła od ul. Staromłyńskiej i od placu Żołnierza. Budynek został w  całości podpiwniczony, skrzydła zewnętrzne są jednopiętrowe z poddaszem, nakryte dachami mansardowymi, oficyny dwupiętrowe, o dachach pulpitowych. Elewacje zewnętrzne podzielone są płaskimi gzymsami – cokołowym nad wysoką kondygnacją piwnic i kordonowym nad parterem, a  także parapetowymi – pod oknami piętra i cofniętych partii lica na parterze. Całość wieńczy profilowany gzyms pod okapem dachu. Otwory okienne piwnic zamknięte zostały łukami odcinkowymi, okna pozostałych kondygnacji – prosto, otwory wejściowe – łukami koszowymi. Obie elewacje zewnętrzne są symetryczne, o oknach zgrupowanych w dwuosiowych modułach. Rytm ten zmieniono tylko w partiach środkowych – umieszczając pośrodku elewacji północnej przejazd bramny, a w fasadzie główne wejście. Lico pozornych ryzalitów na parterze obu elewacji oraz lizeny ujmujące na piętrze narożnik budynku i boczne krawędzie ryzalitów wyodrębniono linearnym boniowaniem. Czternasto-, a pierwotnie jedenastoosiowa fasada od ul. Staromłyńskiej, z trójosiowym pseudoryzalitem głównego wejścia pośrodku i dwoma dwuosiowymi po bokach, ma wyraźnie reprezentacyjny charakter. Poprzedzone dwuramiennymi schodami główne wejście osłania balkon spoczywający na ozdobnych kamiennych wspornikach. Dekoracyjną, bogatą formę ma kuta żelazna balustrada schodów i balkonu. Pomiędzy łukiem wejścia, a balkonem kryje się wielki herb Księstwa Pomorskiego z  trzymaczami i liśćmi laurowymi po bokach. Góruje nad nim czterodzielny herb Królestwa Pruskiego, umieszczony w tympanonie wieńczącym ryzalit, na owalnej, uskrzydlonej i zwieńczonej koroną tarczy, otoczonej panopliami. Na krawędziach tympanonu, na którym ustawiono trzy wazy, spoczywają w półleżącej pozycji dwie postacie alegoryczne – Roztropności i Sprawiedliwości, będących przymiotami dobrego władcy – w tym przypadku króla Fryderyka Wilhelma I. Bogactwa dekoracji rzeźbiarskiej i  kamieniarskiej dopełniają plastyczne obramienia okien i płyciny w ich parapetach. Szczególnie ozdobnie ukształtowane są naczółki w nadprożach otworów pierwszego piętra – owalny nad środkowym porte-fenetrem i  gierowane nad oknami pseudoryzalitów. Nadproża okien cofniętych partii lica zwieńczone są gzymsami. Od starej części fasady wyraźnie odróżnia się jej młodsza, trójosiowa część południowa, o otworach wyodrębnionych tylko prostymi opaskami. Skromniejszą od fasady formę ma elewacja północna – trzynastoosiowa z dwoma dwuosiowymi ryzalitami, zwieńczonymi przez półkoliste, gierowane szczyty. Dekorację rzeźbiarską ograniczono tu do ozdobionego głową Minerwy przełamanego naczółka nad środkowym oknem piętra oraz waz wieńczących oba szczyty. Skromniejsze są też obramienia okien – o nadprożach z gzymsami, lub kluczem. Na uwagę zasługuje również południowa elewacja podwórzowa z końca XIX w. Pomiędzy wysokimi oknami dawnej sali obrad rozmieszczono tam barokowe płaskorzeźby o motywie panoplii, pochodzące z rozebranej Bramy Parnickiej – również zaprojektowanej przez Walravego.

Wnętrze gmachu rozplanowano w układzie dwutraktowym w skrzydle zachodnim, półtora traktowym w skrzydle północnym i jednotraktowym w obu oficynach. Komunikację pionową zapewniają klatki schodowe – główna w  tylnym trakcie skrzydła frontowego oraz trzy boczne – w aneksach dobudowanych do podwórzowej elewacji skrzydła północnego, do narożnika pomiędzy skrzydłami zachodnim i południowym oraz we wnętrzu tego ostatniego, na styku z oficyną wschodnią. Dostępny z głównego wejścia hall, w swej dzisiejszej skromnej formie pochodzi z 1. Poł. lat 30. XX  w. W tylnej, podwyższonej części mieści on dwubiegowe łamane schody. Po południowej stronie hallu położone są sale wystawowe ze stałą ekspozycją dawnej sztuki Pomorza. Uwagę zwraca urządzona jeszcze w latach 30. XX w. sala w której ustawiono późnoromańskie kolumny z klasztoru cystersów w  Kołbaczu. W skrzydle południowym położona jest wysoka na niemal dwie kondygnacje dawna sala obrad Zarządu Prowincji Pomorskiej. Obecnie prezentuje się w niej zabytki plastyki gotyckiej, a wśród nich trzynastowieczny krucyfiks z katedry kamieńskiej i monumentalny ołtarz z  kościoła św. Jana w Stargardzie. Na piętrze zobaczyć można ekspozycję stałą poświęconą władztwu książąt pomorskich, ze słynnymi klejnotami i  strojami książęcymi, które wydobyto z odkrytych na zamku sarkofagów. W  pozostałych salach organizuje się wystawy czasowe.

Obiekt dostępny w godzinach pracy muzeum.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 21.12.2014 r.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BK.115579, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_BK.434524