Historia

Historia rezydencji komendanta twierdzy związana jest z powstaniem dzielnicy szczecińskiej znanej jako Nowe Miasto. W 1846 roku król Wilhelm IV zezwolił po licznych staraniach władz Szczecina na powiększenie miasta i przesunięcie linii umocnień w kierunku północnym. Jednak ostateczna koncepcja ustalona została dopiero w 1848 roku. Zaprojektowano zespół urbanistyczny o szachownicowym układzie ulic z dwoma reprezentacyjnymi placami. Na pierwszym z nich, nazwanym na cześć królowej Wiktorii (obecnie pl. Batorego) wybudowano w latach 1875-1879 gmach administracji miejskiej zwany Czerwonym Ratuszem. Drugi plac, obecnie Zawiszy Czarnego przeznaczony był pod kościół którego ostatecznie nie wybudowano.

Budynek dawnej komendantury był pierwszym obiektem wzniesionym na placu Batorego. Informacje podane w karcie ewidencyjnej zabytku są nieprawdziwe i nie wiadomo na jakich źródłach się opierają. Według miejskich akt nadzoru budowlanego wynika, że budowę korpusu głównego rozpoczęto w 1865 r. Projektantem był radca budowlany Hermann. W dokumentach brakuje informacji o ukończeniu inwestycji. Budowlę tę ukończono zapewne rok później w formach nawiązujących do klasycyzmu oraz XV -wiecznego renesansu włoskiego. Z tyłu budynku założono ogród oddzielony od ul. Korzeniowskiego ceglanym murem opracowanym w formach neorenesansowych. W budynku mieściły się apartamenty komendanta twierdzy, później wysokich oficerów miejscowego garnizonu. Utrzymane w stylistyce klasycyzmu i neorenesansu nawiązującego do architektury włoskiej skrzydło boczne wzniesiono w 1869 roku. Parter elewacji ozdobiono dwoma płaskorzeźbami przedstawiającymi zwycięskie pochody z rzymską boginią Wiktorią. Prawdopodobnie upamiętniają one zwycięstwa odniesione przez państwo pruskie nad Danią w 1864 r. oraz Austrią w 1866 r. Gmach do lat 40-tych XX w był własnością wojska. Po wojnie budynek przeznaczono na siedzibę Centrali Rozpowszechniania Filmów, występującej następnie pod nazwą Państwowego Instytutu Filmowego Film-Art. Obecnie w budynku mieszczą się biura wielu firm i instytucji.

Opis

Dawna rezydencja komendanta twierdzy położona jest na Nowym Mieście, w dzielnicy usytuowanej po południowej stronie starego miasta. Nowe Miasto założone jest na obszarze dawnych umocnień fortecznych i znacznie góruje nad doliną rzeki Odry. Dawna rezydencja komendanta twierdzy stoi w narożu ul. Korzeniowskiego oraz pl. Batorego, tuż obok reprezentacyjnego gmachu Czerwonego Ratusza. Wzdłuż ulicy Korzeniowskiego biegnie wysoki forteczny mur oporowy, poniżej którego rozciąga się plac Tobrucki z zachowanym budynkiem arsenału oraz dawnymi kazamatami murze oporowym. Z ulicy Korzeniowskiego roztacza się okazały widok na Odrę oraz tereny usytuowane po wschodnie stronie rzeki.

Opracowana w formach neostylowych nawiązujących do klasycyzmu oraz wczesnego neorenesansu włoskiego dawna komendantura jest budynkiem składającym się z korpusu głównego oraz skrzydła bocznego. Po południowej stronie usytuowane jest podwórze gospodarcze oddzielone od ul. Korzeniowskiego okazałym ceglanym murem z bramą. Korpus główny oraz skrzydło boczne założono na rzucie prostokąta z ryzalitami, z których jeden położony jest po stronie południowo-wschodniej korpusu, a dwa inne, płytkie po jego stronie północnej. Dwupiętrowy korpus główny nakryto niskim dachem dwuspadowym, natomiast piętrowe skrzydło boczne pulpitowym. Wysokości kondygnacji zróżnicowano według tzw. złotego podziału, często stosowanego w stylistyce klasycystycznej. Opięte boniowaniami elewacje podzielono poziomo gzymsami: międzykondygnacyjnym i parapetowym na piętrze oraz zwieńczono wydatnym gzymsem opartym na konsolach. Wysokie okna na piętrze ujęto w bogate obramienia okienne składające się z profilowanych opasek, wydatnych zwieńczeń w formie gzymsów opartych na konsolach oraz podokni balustradowych. Okna na parterze i piętrze ujęto profilowanymi opaskami. Wyróżniono fasadę, którą w części środkowej pomiędzy ryzalitami otrzymała nieco bogatszą oprawę architektoniczną. Parter opięto pilastrami oraz przepruto pełnołukowymi arkadami z wyodrębnionymi pilastrami i archiwoltami. Okna na piętrze ujęte są w architektoniczne obramienia składające się z pilastrów toskańskich na których oparto belkowanie oraz trójkątny naczółek. Podoknia opracowano w formie balustrady. Elewacje skrzydła bocznego zaakcentowano gzymsem międzypiętrowym oraz wieńczącym. Parter ozdobiono boniowaniem oraz umieszczonymi w dużych niszach interesującymi płaskorzeźbami, które przedstawiają zwycięskie pochody z rzymską boginią Wiktorią. Piętro przepruto wielkimi oknami w formie arkad z wyodrębnionymi archiwoltami opartymi na filarach. Podoknia opracowano w formie balustrady tralkowej. Parter ozdobiono prostokątnymi niszami. Dekorację architektoniczną uzupełniono detalem zdobniczym w postaci płaskorzeźb w niszach, roślinnych rozet pomiędzy archiwoltami, liści palmetowych na konsolach, wieńców laurowych pod naczółkami okiennymi.

Obiekt dostępny.

Oprac. Radosław Walkiewicz, OT NID Szczecin, 18-07-2017 r.