Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Baszta Siedmiu Plaszczy; Baszta Panieńska - Zabytek.pl

Baszta Siedmiu Plaszczy; Baszta Panieńska


architektura obronna XIV w. Szczecin

Adres
Szczecin, Panieńska 47

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. Szczecin, gm. Szczecin

Obok fragmentu muru przy ul.Św. Ducha jedyna pozostałość średniowiecznych umocnień Szczecina.

Interesujący przykład wczesnego dzieła obronnego przystosowanego do użycia broni palnej.

Historia

Średniowieczne mury obronne Szczecina powstawały etapami od 2. połowy XIII w. – pierwsze wzmianki pochodzą z 1302 i 1311 r. Umocnienia te wyposażone zostały w trzy lądowe bramy – Passawską od południowego zachodu, Młyńską od północy i Panieńską – od północnego wschodu, a także w siedem bram wodnych, prowadzących na nabrzeże portowe nad Odrą. Baszta Siedmiu Płaszczy usytuowana została w północnym ciągu murów, bezpośrednio na wschód od Bramy Panieńskiej, zamykającej główną arterię dolnej części Starego Miasta, zwaną ulicą Panieńską. Zadaniem baszty była obrona odcinka murów oraz przedbramia bramy Panieńskiej. Z powstaniem baszty wiąże się być może informacja z 1546 r. o ulepszeniu obwarowań i pogłębieniu fos na polecenie ks. Barnima XI. Późny czas powstania w ostatnim etapie modernizacji umocnień średniowiecznych około połowy XVI w. zdają się potwierdzać zarówno formy architektoniczne budowli (zamknięcie otworów łukiem pełnym), jak i cechy jej konstrukcji – bardzo grube mury, nowożytne już sklepienia nad poszczególnymi kondygnacjami, głębokie nisze strzelnicze) wskazujące na przystosowanie baszty do walk z użyciem broni palnej. Zachowane w murach ściany wskazują, że pierwotne otwory strzelnicze miały okrągły kształt i wtórnie zostały przerobione na strzelnice szczelinowe. Ze względu na brak przekazów ikonograficznych, nie wiadomo obecnie jak wyglądały wyższe kondygnacje baszty – czy była ona zwieńczona jedynie platformą, czy też miała ceglany hełm podobny do tego, który został zrekonstruowany w wyniku ostatniej odbudowy. W XVII w., po przejęciu miasta przez Szwedów i budowie nowożytnych fortyfikacji bastionowych średniowieczne mury obronne straciły swoje dawne znaczenie. Jak świadczą przekazy ikonograficzne, mury te istniały jeszcze w czasie brandenburskiego oblężenia w 1677 r. Według szwedzkiego planu katastralnego z 1706 r. do baszty dochodziła od ul. Panieńskiej uliczka podmurna biegnąca na tyłach posesji (niewidoczna już na kolejnym planie z 1721 r.). Do rozbiórki średniowiecznych umocnień przystąpiono po wcieleniu Szczecina do Prus w 1720 r. Jeszcze w XVIII w. rozparcelowano i zabudowano teren dawnej fosy pomiędzy rozebranym murem obronnym i zabudową przedmieścia wokół dawnego kościoła cysterek, zwanego Klosterhof. W rezultacie baszta znalazła się w podwórku jednej z posesji przy ul. Kłodnej oznaczonej w 1. poł. XIX w. numerem 989, po połowie stulecia 35, a w XX w. – 30. Działka ta – jak wszystkie sąsiednie – miała wąski i wydłużony kształt. Niezwykle długie podwórze z krótką oficyną po lewej (zachodniej) stronie kamienicy, i budynkiem gospodarczym po stronie wschodniej, przedzielone było w połowie długości przez basztę. Tylną część podwórza zajmował niemal w całości budynek mieszkalny, który został rozebrany w 1911 r. ze względu na swój zły stan techniczny. Na jego miejscu ówczesny właściciel posesji, Richard Heyden zbudował piętrowy warsztat ślusarski. W połowie XIX w. baszta została adaptowana do celów mieszkalnych. Nadbudowano wówczas ośmioboczną partię górną z dwiema kondygnacjami mieszkalnymi i jedną strychową. W czasie 2. wojny światowej, prawdopodobnie w wyniku któregoś z nalotów w 1944 r. zabudowania wokół baszty uległy zniszczeniu. Pozostałe ruiny rozebrano w 1956 r. W latach 1961-1964 baszta została odbudowana jako obiekt wolnostojący. Zrekonstruowano przy tym górną kondygnację wraz z hełmem i blankami, nie mając ku temu żadnych – poza analogiami – podstaw ikonograficznych. Po odbudowie zabytek pełnił różnorodne funkcje, a często pozbawiony był użytkownika. Pod koniec XX w. rozpoczęto zabudowę terenu Podzamcza, wznosząc na obrysach dawnych domów, a często na ich starych fundamentach nowe kamienice. W ten sposób zabudowano również kwartał przy dawnym murze obronnym. Baszta znalazła się teraz na posesji pod adresem ul. Panieńska 47. W 2004 r. zakupiona została przez biuro nieruchomości, które poddało zabytek gruntownemu remontowi i umieściło w nim swą siedzibę, w tym biuro i pracownię projektową.

Opis

Baszta Panieńska usytuowana jest w północno-wschodnim narożniku Starego Miasta, po wschodniej stronie ulicy Panieńskiej, biegnącej wzdłuż Odry u podnóża skarpy nadrzecznej. Od południowego wschodu tuż koło baszty przebiega jeden ze zjazdów Trasy Zamkowej. Obecnie dojście do budowli prowadzi od strony ul. Panieńskiej. Główne wejście do baszty usytuowane jest od strony południowo-wschodniej.

Baszta jest budowlą wzniesioną w stosunkowo prostych formach przejściowych między gotykiem a renesansem. Założona na rzucie koła, obecnie po rekonstrukcji ostatniego pietra trzykondygnacyjna, na wysokim podpiwniczeniu, zwieńczona jest blankami i ostrosłupowym hełmem. Zbudowana została z cegły gotyckiej w wątku gotyckim, w nowszej rekonstruowanej części z cegły o dawnym formacie, pochodzącej z wytwórni w Ostrzeszowie. Pomieszczenia we wnętrzu na poszczególnych kondygnacjach nakryte zostały sklepieniami kopulastymi na gurtach. W elewacji od strony miasta widoczny jest portal głównego wejścia – uskokowy, po rekonstrukcji zamknięty łukiem pełnym. Wyżej, na poziomie drugiej kondygnacji zachowało się dawne wejście do baszty, również zamknięte półkoliście, prowadzące niegdyś z ganku przy murach obronnych (obecnie zamknięte kuta kratą). Na wysokości tej samej kondygnacji przetrwały od strony przedpola półkoliście zamknięte strzelnice (jedna z nich zachowała się również na wysokości przyziemia). Zwieńczenie starej oryginalnej części baszty stanowi fryz ząbkowy. Podobne, lecz nieco większe, półkoliście zamknięte otwory rozmieszczone są regularnie na całym obwodzie zrekonstruowanej po wojnie najwyższej kondygnacji, której zwieńczenie stanowią nieco wysunięte przed lico muru blanki. Na całej powierzchni elewacji, zarówno w partii oryginalnej, jak i rekonstruowanej widoczne są otwory maculcowe. Po obu stronach głównego wejścia zrekonstruowano fragmenty muru obronnego. We wnętrzu, na każdej kondygnacji starej części znajduje się okrągłe sklepione pomieszczenie. Największą wysokość ma piwnica – niegdyś loch więzienny – dostępna pierwotnie przez prostokątny otwór w sklepieniu. Na drugiej, parterowej kondygnacji ściany pomieszczenia rozczłonkowane zostały czterema wnękami, z których jedna – od strony południowej – mieści otwór głównego wejścia, a w pozostałych znajdowały się strzelnice (z których obecnie pozostała tylko jedna). W pomieszczeniu na 1. piętrze znajduje się pięć strzelnic i komora prochowa oraz otwór wejściowy od strony południowej. W grubości muru zachowały się schody prowadzące na poszczególne kondygnacje.

Obiekt dostępny wewnątrz w godzinach otwarcia biura po uzyskania zgody właściciela.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 14.07.2015 r.

Rodzaj: architektura obronna

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BL.30889, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_BL.47329