Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz żydowski - Zabytek.pl

cmentarz żydowski


cmentarz żydowski XVI w. Szczebrzeszyn

Adres
Szczebrzeszyn

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. zamojski, gm. Szczebrzeszyn - miasto

Założony co najmniej na początku XVI w.cmentarz żydowski jest zabytkiem unikalnym w skali całego regionu, jednym z najstarszych tego typu obiektów w Polsce.

Za jego wyjątkowością przemawia przede wszystkim wielkość (pow. 1,8 ha) i liczba zachowanych nagrobków (ok. 2000) w tym z XVI w. oraz ciągłość funkcjonowania przez 400 lat.

Historia

Cmentarz założony został na niewielkim wzgórzu, przy obecnej ul. Cmentarnej, prawdopodobnie na pocz. XVI w. Pierwsze dostępne wzmianki o nim pochodzą dopiero z 1593 roku, kiedy to ówczesny właściciel miasta Jan Czarnowski oficjalnie wyznaczył (potwierdził) teren pod kirkut. Najstarsza zachowana macewa upamiętnia Jechiela syna Mojżesza i pochodzi z 1545 roku. Cmentarz sukcesywnie powiększany funkcjonował do czasu II wojny światowej. Stał się wówczas miejscem masowych egzekucji ludności żydowskiej. Cmentarz został częściowo zniszczony. Po wojnie proces dewastacji trwał do 2009 r. Liczne akty wandalizmu spowodowały różnorodne uszkodzenia macew. Pierwsze próby uporządkowania terenu miały miejsce w 1991 r. , w związku z uroczystościami upamiętniającymi zagładę społeczności żydowskiej. Po usunięciu zieleni udało się odsłonić najstarszą wsch. część cmentarza. W centralnej części nekropolii wzniesiono wówczas pomnik ufundowany przez Towarzystwo Żydów Szczebrzeskich w Izraelu i Diasporze. Brak opieki i zabezpieczenia oraz podejmowania prac porządkowych doprowadziły do katastrofalnego stan cmentarza. W 2010 r. Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego wspólnie z organizacją Peacework podjęła próbę ratowania kirkuta. Z inicjatywy i dzięki staraniom FODŻ w 2011 r., ruszyła m.in. budowa ogrodzenia cmentarza. Inwestycja została wsparta przez fundację z USA The Heritage Foundation for Preservation of Jewish Cementeries - Avoyseinu, która zebrała większość funduszy na ten cel. Do naszych czasów przetrwał największy na Lubelszczyźnie zespół nagrobków żydowskich.

Opis

Cmentarz żydowski znajduje się w południowo - zachodniej części Szczebrzeszyna. Położony jest na wzgórzu przy ulicy Cmentarnej, w pobliżu synagogi. Zajmuje teren w kształcie wieloboku, o powierzchni ok. 1,8 hektara. Kirkut otoczony jest murem. Część ogrodzenia wykonana została z cegły i kamienia wapiennego. W tej części zamontowana została także kuta żelazna brama wejściowa, która ma kształt menor, czyli żydowskich świeczników. Pozostała część muru jest zbudowana z betonowych płyt. Badacze szacują, że na jego terenie zachowało się około 2000 tysiące nagrobków o różnym stanie zachowania. Cześć pomników przetrwała w całości, wiele zachowało się jedynie szczątkowo. Znaczna liczba macew zasypana jest całkowicie lub częściowo ziemią. Większość usytuowane w rzędach. Wykonano je głównie z wapienia. Najcenniejsze macewy z XVI w. zgrupowane są w pn. - wsch. części nekropolii. Najstarsza z nich upamiętnia Jechiela syna Mojżesza, zmarłego w 1545 r. Z tego czasu pochodza groby m.in.: Chany córki Abrahama, Rozy córki Menachema, Izraela syna Izaaka, czy Isachara Bera syna Naftaliego ha-Kohen, zwanego Bermanem Aszkenazym ze Szczebrzeszyna, słynnego myśliciela i talmudysty. Są to stele o zwieńczeniu prostokątnym, z wklęsłymi napisami, nieposiadające dekoracji. W kierunku pd. rozciąga się obszar grzebalny z XVII-XVIII w., gdzie znajduje się wiele bogato rzeźbionych macew, dekorowanych głównie motywami roślinnymi. Szczególnie cenne, wyróżniające się pod względem precyzji wykonania, są nagrobki z 1 połowy XVII wieku, posiadające cechy typowo renesansowe. Napisy są wypukłe, z wersami przedzielonymi listwami. Obróbkę kamieniarską cechuje precyzja wykonania. Większość zachowanych na kirkucie nagrobków pochodzi jednak z kon. XIX w. i pocz. XX w. Zlokalizowane są głównie w zach. części założenia. Przeważają stele o płaskim licu ujęte obramieniem w formie listwy, zdobione zgeometryzowanymi motywami łuku, rozety lub plecionki. Występują prostokątne zwieńczenia nagrobków oraz macewy zakończone łukiem odcinkowym. Nierzadko spotykane są stele z podłużnym blokiem kamiennym, ułożonym na osi grobu. Napisy kute wgłębnie. Wiele symbolicznych przedstawień typowych dla żydowskiej sztuki sepulkralnej m. in.: dłonie w geście błogosławieństwa charakteryzujące nagrobki kapłanów, dzban i misa wskazujące nagrobki lewitów. Groby kobiet ozdobione są przeważnie świecznikami związanymi z zapaleniem świec na rozpoczęcie szabatu. Na nagrobkach zachowało się też wiele typowych tekstów epitafijnych oraz ślady polichromii. Przy głównym wejściu, zachował się wrośnięty w stary dąb nagrobek Elimelecha Hurwicza - cadyka z Jaworowa. Są tu też trzy masowe groby Żydów zamordowanych przez hitlerowców podczas II wojny światowej. W centralnej części nekropolii stoi kamienny pomnik, upamiętniające tę zagładę, w formie prostokątnej ściany, na której trzy macewy z inskrypcjami w języku hebrajskim i polskim oraz gwiazdy Dawida. Cmentarz porasta wiele gatunków drzew m. in. topole, brzozy, wiązy, dęby, jesiony.

Obiekt dostępny przez cały rok.

Oprac. Anna Sikora-Terlecka, OT NID w Lublinie, 30.09.2014 r.

 

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Andrzej Kwasik.

Rodzaj: cmentarz żydowski

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_CM.802, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_CM.9287