Rozbudowany na początku XX w. stanowi interesujące świadectwo rozwoju ówczesnej poczty. Usytuowany na narożniku ulicy Piłsudskiego i placu Wolności tworzy pierzeję tych wnętrz urbanistycznych. Zachował do dziś bogaty i interesujący detal elewacji obu części.

Historia

Budynek poczty w Świnoujściu powstał na działce wytyczonej jeszcze w XVIII w. W 1878 r. wzniesiono starszą część gmachu usytuowaną na narożniku obecnej ulicy Piłsudskiego i placu Wolności, rozplanowaną wokół dużej kwadratowej hali operacyjnej, wówczas prawdopodobnie nakrytej szklanym dachem. Pierwotnie dachy budynku miały inną formę niż obecnie – w połaciach dachowych istniały lukarny w formie „wolich oczu”, partie w obrębie narożnych ryzalitów zwieńczone były osobnymi dachami mansardowymi, a środkową partię elewacji południowej wieńczył szczyt z zegarem. W początkach XX w. dobudowano od północy nowszą, neobarokową część z wewnętrznym dziedzińcem – w jej obrębie ustawiono maszt radiowy. Podczas 2. wojny światowej częściowemu zniszczeniu uległy dachy budynku. Po wojnie i przejęciu budynku przez władze polskie naprawiono zniszczenia, a w budynku ponownie umieszczono urząd pocztowy.

Opis

Budynek poczty położony jest w centrum miasta na narożniku placu Wolności i ulicy Marszałka Józefa Piłsudskiego, biegnącej południkowo w kierunku dzielnicy nadmorskiej. Fasadą zwrócony jest w stronę zachodnią, ku ulicy Piłsudskiego, zaś krótszą, boczna elewacją – na południe, w stronę placu Wolności. Od strony północnej położony jest dziedziniec gospodarczy z wjazdem od ul. Piłsudskiego.

Budynek złożony z dwóch części – starszej, południowej, utrzymanej w formach neorenesansowych i nowszej, północnej, neobarokowej. Starsza, narożna część rozplanowana na rzucie zbliżonym do kwadratu, z kwadratową halą od strony ul. Piłsudskiego i z trzema skrzydłami od strony południowej, wschodniej i północnej. Część nowsza, dwuskrzydłowa, z dłuższym skrzydłem od strony ulicy i krótszym, poprzecznym do niego od północy oraz z wewnętrznym dziedzińcem od strony wschodniej. Obie części gmachu podpiwniczone. Południowa część jednopiętrowa, nakryta niewysokimi dachami – czterospadowymi nad skrzydłami, dwuspadowym nad frontową facjatką i płaskim nad halą operacyjną. W części północnej skrzydło frontowe jednopiętrowe, z podwyższoną, dwupiętrową partią narożną, nakryte dachami mansardowymi o różnej wysokości. Skrzydło poprzeczne dwupiętrowe, o niskim, dwuspadowym dachu.

Budynek murowany z cegły, elewacje częściowo oblicowane czerwoną cegłą klinkierową (w starszej części na wysokości obu kondygnacji, w nowszej – tylko na I i II piętrze). W starszej części cokół i detal architektoniczny kamienne (dolna partia cokołu z granitu, górna – podobnie jak detal – z piaskowca). W części nowszej, zarówno boniowanie parteru, jak i elementy podziałów wyższych kondygnacji – wykonane w tynku. Dachy nad częścią starszą wtórnie kryte papą, nad częścią nowszą – blachą ocynkowaną. 

Elewacje starszej, południowej części z cokołem w dolnej strefie gładkim, w górnej z plastycznym, gradzinowanym boniowaniem, zwieńczonym płaskim gzymsem. Na wysokości parapetów I piętra podzielone gzymsem z kroksztynami, zwieńczone podobnie ukształtowanym, wydatnym gzymsem koronującym. Obie elewacje symetryczne, z pozornymi ryzalitami o narożach zaakcentowanych pionowymi pasami boniowania. Fasada jedenastoosiowa, z trzyosiowym ryzalitem pośrodku, elewacja południowa siedmioosiowa, obie z jednoosiowymi ryzalitami po bokach. Na osi fasady usytuowany portal głównego wejścia. Otwór wejściowy zamknięty łukiem pełnym, po bokach flankowany kolumnami o jońskich kapitelach, ustawionymi przed pilastrami w tym samym porządku. Trzony kolumn w dolnej partii obficie zdobione ornamentem, wyżej kanelowane, całość zwieńczona belkowaniem z misternie rzeźbionym gzymsem. Drugie, boczne wejście – również półkoliście zamknięte – usytuowane w pierwszej od wschodu osi elewacji południowej. Otwory okienne na parterze zamknięte półkoliście, ujęte w obramienia zwieńczone gzymsem. Okna piętra prostokątne, obramione opaskami z uszakami w górnych narożnikach, nadproża zwieńczone gzymsami. Nad gzymsem wieńczącym, na osi głównego wejścia szczyt dawnej wystawki z zamurowanym otworem.

Elewacje nowszej, północnej części na wysokości parteru boniowane, z wydzielonym cokołem, wyżej podzielone pionowymi pasami boniowania, a w obrębie narożnych ryzalitów – pilastrami w wielkim porządku z głowicami o formach secesyjnych. W pierwszej od południa osi usytuowane wejście na główną klatkę schodową. Okna parteru i pierwszego piętra zamknięte łukami odcinkowymi, otwory 2. piętra – prosto. W oknach parteru (podobnie jak w niektórych otworach starszej części) zachowane zabytkowe kute kraty. W zwieńczeniu narożnych ryzalitów wklęsło-wypukłe szczyty z półkolistymi otworami. Przy północnej elewacji podwórzowej rampa z zadaszeniem.

Wnętrze. Bezpośrednio z głównego wejścia w starszej części dostępna kwadratowa hala operacyjna. Otaczające ją z trzech stron skrzydła półtoratraktowe, z korytarzem od strony wewnętrznej, skrzydło frontowe północnej części – dwu- i półtraktowe. W jego obrębie, przy styku ze starą częścią położona główna, dwubiegowa klatka schodowa. Jedna z bocznych klatek schodowych położona przy skrzydle północnym w wieżyczce od strony podwórza.

Frontowa symetryczna, ośmioosiowa, oblicowana czerwoną cegłą z kontrastującym z nią jasnym detalem wykonanym w tynku. Podzielona gzymsami – cokołowym, kordonowym i wieńczącym. Dwie skrajne osie wyodrębnione jako pozorne ryzality z półkoliście zamkniętymi otworami – bramy wjazdowej od południa i głównego wejścia od północy, na piętrze zaakcentowane balkonami z tralkową balustradą i sterczynami w narożach, zwieńczone szczytami. Lico elewacji urozmaicone tynkowymi pasami boniowania w parterze i w narożnikach piętra ryzalitów oraz na wysokości nadproży okiennych obu kondygnacji. Okna ujęte opaskami, na parterze z kluczami w nadprożach, na piętrze – z trójkątnymi naczółkami w zwieńczeniu. Szczyty ryzalitów dwukondygnacyjne, ze sterczynami po bokach, zwieńczone półkolistymi naczółkami z motywem muszli. Gzyms wieńczący środkową część z kroksztynami i rozmieszczonym poniżej napisem POCZTA POLSKA S.A. W głównym wejściu zachowana zabytkowa ozdobna stolarka drzwi. Elewacja tylna w całości oblicowana cegłą, sześcioosiowa, podzielona skromnymi ceglanymi gzymsami na poziomie cokołu oraz parapetów i nadproży okien obu kondygnacji, zwieńczona gzymsem z kroksztynami. Wejście od strony podwórza usytuowane w pseudoryzalicie klatki schodowej, wyrastającym ponad gzyms wieńczący. Otwory zamknięte łukiem odcinkowym, z nadprożami zwieńczonymi gzymsem. Analogicznie opracowane otwory w ceglanej elewacji parteru oficyny. Wnętrze korpusu głównego dwutraktowe, z przejazdem od południa i dwiema klatkami schodowymi w skrajnych partiach tylnego traktu oraz dużą salą operacyjną we frontowym trakcie. Oficyna jednotraktowa. Poza południową klatką schodową z tralkową balustradą oryginalny wystrój wnętrza niezachowany.

Obiekt dostępny z zewnątrz, wnętrze w godzinach pracy poczty.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 06-08-2015 r.