Historia

Początek przemysłu wydobywczego na obszarach przyległych do kopalni ,,Polska’’ datuje się na 1822 r., kiedy to hrabia Karol Łazarz Henckel von Donnersmarck, ówczesny właściciel Świętochłowic rozpoczął poszukiwania złóż węgla. Pierwsza kopalnia ,,Faust’’ powstała już w 1827 r., rok później w 1828 uruchomiono zaopatrywaną przez kopalnię hutę ,,Florian’’, dawniej ,,Falva’’. W 1873 r. hrabia Gwidon Henckel von Donnersmarck zdecydował o połączeniu pół górniczych ,,Gefӓll’’, ,,Bohlen’’, ,,Faustin’’ oraz Hexerkessal’’ jako jeden zakład o nazwie ,,Deutschland’’ (później ,,Polska’’), na pamiątkę zjednoczenia Niemiec. Konsolidację wyżej wymienionych obszarów 24 października 1873 r. zatwierdził Wyższy Urząd Górniczy z siedzibą we Wrocławiu. Kopalnia eksploatował poza wspomnianymi także pozostałe pola stanowiące bezpośrednią własność Gwidona bądź gwarectwa w którym posiadał większość udziałów, m.in. ,,Ottilie’’, ,,Heyduk’’, ,,Kleinigkeit’’, ,,Kalina’’, ,,Guttmannsdorf’’, ,,Hugo II’’ oraz ,,Gut Glück’’. W latach 80. XIX w. pozyskano nowe poziomy wydobywcze na głębokości 180 m - obsługiwany przez szyb I oraz 225 m - obsługiwany przez szyb II, który pracował dodatkowo na poziomie 140. Lata 80. i 90. XIX w. to wzmożony czas inwestycji oraz rozbudowy, szyb I i II otrzymały nowe maszyny wyciągowe, a pracujący na terenie zakładu szyb III przejął poziom 140 m, zbudowano również sortownię, płuczkę oraz kotłownię, a w celu usprawnienia transportu kopalnię połączono z górnośląską kolejką wąskotorową. W związku z wysokim zapotrzebowaniem na węgiel drzewny w 1889 r. przeprowadzono kolejne inwestycje. W wyniku pożarów z 1889 i 1892 r. doszło do zniszczenia urządzeń szybowych w obrębie szybu II oraz I. W latach 90. XIX w. w obrębie szybu II zainstalowano pierwszą na Górnym Śląsku elektryczną maszynę wyciągową zasilaną prądem z zakładowej elektrowni, rozbudowanej w latach 1907-1910. W 1908 roku na szybach I oraz III wymieniono stalowe wieże wydobywcze na basztowe z maszynami elektrycznymi. W wyniku przeprowadzonego w 1922 roku plebiscytu kopalnia ,,Niemcy’’ znalazła się w polskiej części Górnego śląska, a w 1937 r. jej nazwę zmieniono na ,,Polska’’. Lata 50. XX w. to czas rozwoju kopalni, otwarto nowy poziom wydobycia na głębokości 510 m, oddano także do użytku urządzenia podsadzkowe. W 1972 r. podjęto decyzję o połączeniu zespołu z mieszczącą się na terenie Chorzowa kopalnią ,,Prezydent’’. Kolejna konsolidacja miała miejsce w 1995 r. zakład połączono z kopalnią Nowy Wirek, podjęto wówczas decyzje o stopniowej likwidacji kopalni ,,Polska’’ która w 2000 r. zakończyła swą działalności.

Opis

Wieże wyciągowe kopalni ,,Polska’’ zlokalizowane są w zachodniej części historycznego zespołu położonego w centralnej części miasta Świetochłowice, przy ulicy Wojska Polskiego 16, w sąsiedztwie linii kolejowej oraz huty ,,Florian’’. Wpisane do rejestru zabytków wieże wyciągowe szybu I oraz szybu II stanowią najcenniejsze oraz ostatnie elementy infrastruktury nieistniejącej kopalni ,,Polska’’ wyprodukowane przez Wilhelmshütte w Wałbrzychu. Wieża wyciągowa szybu I powstała w 1908 r. Jest to wykonana w konstrukcji stalowej wypełnionej cegłą baszta wzniesiona na rzucie kwadratu z nadwieszoną dwuosiową głowicą mieszczącą hale maszyny wyciągowej, wspartą na metalowych wspornikach. Konstrukcje nośną stanowią cztery spięte ryglami słupy o przekroju kratowym. Wieża nakryta jest stalowym dachem walcowym, a jej całkowita wysokość wynosi ponad 29 m. Wewnątrz zachowała się oryginalna maszyna wyciągowa z 1908 roku. Wieża wyciągowa szybu II powstała w latach 1889-1891. Jest to wykonana w konstrukcji stalowej, nitowanej, kozłowa, dwuzastrzałowa wieża wyciągowa wyposażona pierwotnie w dwie maszyny wyciągowe. Konstrukcję nośną stanowią oparte na fundamentach nogi zastrzału oraz dwa słupy trzonu prowadniczego w rozstawie ok. 3 x 5,4 m. Wieża pierwotnie nakryta była zadaszeniem w formie kolebki, a jej całkowita wysokość wynosi ponad 23 m.

Obiekt niedostępny dla zwiedzających, obecnie trwają prace rewitalizacyjne i adaptacyjne wież wraz z przyległym terenem na cele kulturalne oraz edukacyjne.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 21.10.2014 r.