Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół ewangelicki, zw. Kościołem Pokoju - Zabytek.pl

kościół ewangelicki, zw. Kościołem Pokoju


kościół 1657 - 1659 Świdnica

Adres
Świdnica

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. świdnicki, gm. Świdnica (gm. miejska)

Wraz z kościołem Pokoju w Świdnicy największy barokowy kościół o drewnianej konstrukcji szkieletowej w Europie.

Zachowany barokowy wystrój i wyposażenie wnętrza.

Historia

Teren pod budowę nowego kościoła ewangelickiego w Świdnicy, jednego z trzech kościołów Pokoju na Śląsku, wytyczono 22 września 1652 roku. Ze względu na brak środków w centralnej części placu wzniesiono tymczasowy budynek zwany „Bożą Chatką” („Gotteshütten”). Zbiórkę środków na budowę właściwego kościoła przeprowadzono na Śląsku i w sąsiednich krajach cesarstwa, a kwestarze dotarli aż do Szwecji.

Kamień węgielny pod budowę kościoła położono 23 sierpnia 1656 roku, po dziesięciu miesiącach, 24 czerwca 1657 roku, w kościele Trójcy Świętej odprawiono pierwsze nabożeństwo, a 7 listopada 1657 roku odbyło się oficjalne przejęcie budynku przez parafię. Budowę wg projektu wrocławskiego architekta Albrechta von Sabischa prowadzili mistrzowie ciesielscy Andres Gamper (vel Kempner) z Jawora i Kaspar König ze Świdnicy oraz mistrz murarski Hans Zöllner. Zakończenie budowy oznaczało początek wyposażania wnętrza w ołtarz, ambonę i chrzcielnicę, które po kilkudziesięciu latach zastąpiono znacznie bogatszymi. Rozmieszczone w nawach bocznych i transepcie dwie kondygnacje empor z czasem dopełniono dodatkowymi emporami międzykondygnacyjnymi oraz lożami szlacheckimi i cechowymi. Podczas wojen śląskich w trakcie prowadzonego przez wojska pruskie ciężkiego oblężenia Świdnicy w 1758 i 1762 roku, znajdujący się na terenie obwodu fortyfikacyjnego kościół został uszkodzony, zwłaszcza jego strona północna. Szkody te usunięto w 1763 roku, budując przy tej okazji obecną zakrystię. Kolejne zagrożenie przyniosło oblężenie miasta przez wojska francuskie w 1807 roku.

W 1852 roku, z okazji 200-lecia wytyczenia placu pod budowę, przeprowadzono gruntowny remont kościoła, połączony z dobudowaniem południowego przedsionka.

Z okazji jubileuszu 250-lecia, w latach 1900-1902 przeprowadzono pierwsze prace restauratorskie. Konstrukcja szkieletowa został naprawiona, wypełnienia częściowo wymurowano na nowo, wszystkie elewacje otrzymały nowy tynk. Przy drzwiach wejściowych, na elewacji południowej, powstały dwa przedsionki projektu Hansa Poelziga. Wystrój i wyposażenie wnętrza kościoła odnowił malarz Joseph Langer.

W latach 1956-1958 wymieniono gontowe pokrycie dachu świątyni. W latach 1973-1975 przeprowadzono konserwację obrazów Christiana Süssenbach ze stropu kościoła.

Wokół kościoła powstały budynki niezbędne dla funkcjonowania parafii. Ich ilość uległa zwiększeniu po zawarciu w 1707 roku ugody altransztadzkiej. Wybudowano wówczas dzwonnicę, szkołę parafialną i mieszkania dla nauczycieli. W trakcie prowadzonego przez wojska pruskie oblężenia miasta w 1758 i 1762 roku uległy zniszczeniu szachulcowe budynki parafii zlokalizowane przy północnej granicy zespołu, zachowały się położone przy południowej. Zniszczone budynki nie zostały odbudowane, z wyjątkiem prymariatu (plebanii), ich miejsce zajął cmentarz oraz ogrody. Po raz kolejny cmentarz został powiększony w 1852 roku od zachodu o teren dawnych parafialnych ogrodów użytkowych. Mimo otwarcia w 1889 roku nowego cmentarza ewangelickiego poza granicami miasta, cmentarz przy kościele nadal był miejscem pochówku do połowy lat 40. XX wieku. Należące do parafii ewangelickiej budynki zespołu były remontowane w XIX i na początku XX wieku. Po 1945 roku prace ograniczyły się do remontu dachu prymariatu (plebanii) i sporadycznych napraw dachów domów mieszkalnych.

W latach 1992-1994, pracownicy Niemieckiego Centrum Rzemiosła i Ochrony Zabytków z Fuldy oraz Zakładu Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przeprowadzili badania konserwatorskie kościoła. Opracowany na tej podstawie projekt remontu konstrukcji i dachu oraz renowacji stolarki okiennej i drzwiowej kościoła, został zrealizowany do końca roku 2004. W roku 2006 przeprowadzono remont instalacji elektrycznej, wykonano system sygnalizacji włamania i system wczesnego wykrywania pożaru. Następnie w latach 2008-2015 przeprowadzono konserwację pokrycia gontowego – to podzielone na etapy zadanie będzie kontynuowane.

Jednocześnie od 1992 roku we wnętrzu kościoła rozpoczęto prace przy konserwacji uznanych za najbardziej zagrożone elementów wystroju i wyposażenia. Do końca 2015 roku prace objęły: konserwację ambony, ołtarza, chrzcielnicy, małych organów, wszystkich obrazów plafonowych autorstwa Christiana Süssenbacha ze stropu kościoła, obrazu ze stropu loży Hochbergów oraz najbardziej zagrożonych malowideł na stropach naw bocznych. Od roku 2015 trwają prace przy polichromii i elementach snycerskich dekoracji ściany zachodniej nawy i dużych organach wraz z emporą organową.

Prace przy renowacji konstrukcji kościoła związane były z konserwację 17 kamiennych epitafiów, wtórnie umieszczonych na elewacji na początku XX wieku. Po przeprowadzeniu konserwacji epitafia, często obustronnie opracowane rzeźbiarsko, zostały wyeksponowane przed odnowioną elewacją.

Od 1992 roku pracami remontowymi i konserwatorskimi objęto pozostałe elementy zespołu.

Budynek szkoły łacińskiej (Luterheim) przy pl. Pokoju 2, został odnowiony w latach 1998-1999, mieści się tam sala parafialna, pomieszczenia biurowe i pokoje gościnne.

W roku 2012 przeprowadzono remont i konserwację budynku rendantury i domu dzwonnika, pl. Pokoju 1, z przeznaczeniem na Centrum Promocji i Partnerstwa UNESCO. We wnętrzach urządzono wystawę pod tytułem Wiara jak serce ze spiżu. Skarby kościoła Pokoju w Świdnicy.

W roku 2015 rozpoczęto remont i konserwację prymariatu, pl. Pokoju 6. Po planowanym na 2016 rok zakończeniu prac znajdzie tu swoją siedzibę Instytut Badań nad Społecznością Ewangelicką Dolnego Śląska.

Opis

Zespół kościoła Trójcy Świętej, zwanego kościołem Pokoju w Świdnicy, znajduje się w północnej części miasta, na zewnątrz dawnych, średniowiecznych murów obronnych. Zlokalizowany został w dawnym pasie fortyfikacyjnym objętym rewersem demolacyjnym. Jest to nosząca współcześnie nazwę Placu Pokoju enklawa od wschodu wyznaczona ul. Kościelną a od północy ul. Saperów, od południa i zachodu sąsiadująca z powstałą od 2. poł. XIX wieku zabudową miejską. Zespół zajmuje teren o zarysie trapezu i granicach wyznaczonych murem, przerwanym od południa bramą Główną, umieszczoną w osi ul. Kościelnej, następnie w kierunku zachodnim bramą Garncarską i zajmującą południowo zachodnie naroże muru bramą Małgorzaty od strony pl. św. Małgorzaty. Punktem centralnym zespołu jest dominujący nad otoczeniem kościół Pokoju, do którego z bram prowadzą aleje obsadzone lipami. Pozostałe, również obsadzone drzewami, drogi i ścieżki łączą poszczególne budynki parafialne oraz wyznaczają kwatery cmentarza otaczającego kościół. Przy każdym z budynków parafialnych znajdują się niewielkie ogrody ozdobne i użytkowe.

Ewangelicki kościół Trójcy Świętej. Barokowy, wzniesiony w latach 1656-57 w konstrukcji szachulcowej z tynkowanym wypełnieniem z gliny (obecnie częściowo z cegły), wnętrze z drewna. Trójnawowa bazylika na rzucie zbliżonym do krzyża greckiego, którego ramiona nazwano: wschodnie Hala Ołtarzowa, zachodnie Hala Zmarłych, północne Hala Polna i południowe Hala Ślubów. Od wschodu 7-bocznie zamknięta zakrystia (1763) i identyczna w rzucie, mniejsza kruchta od zachodu, przy północnej i południowej elewacji po cztery wieloboczne dobudówki (XVII/XVIII w.), od południa także kruchta (1852). Dachy 2-spadowe, nad częścią wschodnią sygnaturka (1714). Jednokondygnacyjne dobudówki kryte dachami wielospadowymi o lekko baniastych profilach, częściowo kryte gontem. Kruchta południowa oszalowana deskami, z latarnią kryta spłaszczonym, cebulastym hełmem, wejście i okna z łukiem Tudorów.

Dookoła wnętrza 2-kondygnacyjne empory (1656-57), z dodatkowymi, węższymi o połowę chórami cechowymi (stolarzy, szklarzy, kuśnierzy 1657, tkaczy 1698), emporą pośrednią, tzw. chórem szkolnym (1708), i lożami sukienników (1712, 1734). Na balustradach empor i chórów sceny biblijne, inskrypcje i herby. Pomiędzy emporami umieszczone bogato dekorowane loże rodów szlacheckich, m.in. w Hali Ślubów rodziny v. Hochberg, ok. 1695. Polichromie stropów nad nawą namalowali Christian Süssenbach i Christian Kolitschky: z postaciami muzykujących aniołów i Trójcą Św. w centrum (1696). Ponadto na stropie ich autorstwa obrazy olejne w 8-bocznych ramach, ze scenami z Apokalipsy (1695-96): nad Halą Ołtarzową Niebiańskie Jeruzalem, nad Halą Ślubów Upadek miasta Babilon, nad Halą Zmarłych Bóg Ojciec w otoczeniu dwudziestu czterech starców, nad Halą Polną Sąd Ostateczny. — Barokowe wyposażenie: ołtarz architektoniczny, rokokowy, z baldachimem na sześciu korynckich kolumnach, z grupą chrztu Chrystusa flankowaną figurami Mojżesza, Aarona, św. Piotra i Pawła oraz przedstawienie Trójcy Św., 1752-1753 August Gottfried Hoffmann z Drezna. Tegoż ambona z reliefami Zesłania Ducha Św., Golgoty i Raju na balustradzie schodów, figurami Cnót Kardynalnych na koszu i aniołem w zwieńczeniu, 1728-1729. Duże (zachodnie) organy, 1666-69 Christoph Klose z Brzegu (modernizowane 1882, 1909), z pierwotnie ruchomymi figurami puttów – „niebiańska kapela”, 1776-84 Peter Zeitzius z Ząbkowic Śląskich; małe organy (nad ołtarzem), 1695 Christoph G. Klose. W zakrystii chrzcielnica, 1661, rzeźbiarz Pankratius Werner z Jeleniej Góry, z herbami fundatorów: v. Nostitzów, v. Bergerów, v. Czettritzów, v. Sommerfeldów, v. Rotkirchów, v. Ratschinów. Na filarach empor drewniane, malowane epitafia, m.in. rodów: v. Dobrauschky (po 1733), v. Sommerfeld (po 1691), v. Czettritz-Neuhaus (po 1727). Przed elewacjami ustawione kamienne epitafia, XVII-XVIII w.

Na cmentarzu liczne nagrobki z XVII-XX wieku, m.in. historyka Świdnicy Heinricha Schuberta, ofiar wiosny ludów, rodziny organmistrzów Schlagów. Niektóre z nagrobków o rozbudowanej formie architektoniczno-rzeźbiarskiej. W zachodniej części cmentarza dawny mur graniczny z poł. XVIII wieku, do którego dostawione trzy kaplice grobowe (XVIII-XIX).

Na południowy wschód od kościoła prymariat – plebania, pl. Pokoju 6. Barokowa, w zasadniczym zrębie z 1763 roku. Wzniesiona w miejscu wcześniejszej szachulcowej, spalonej w 1762 roku, jako murowana, na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjna, nakryta dachem łamanym. Parter elewacji pokryty listwowym boniowaniem. Oś fasady zaakcentowana ujętym w zdwojone pilastry pseudoryzalitem zwieńczonym wysoką, dwuosiową wystawką. Przylegające do prostokątnego korpusu od pd.-wsch. skrzydło na rzucie litery L, dwukondygnacyjne o mieszanej konstrukcji, z szachulcowym piętrem, jest być może pozostałością pierwszej plebanii wzniesionej prawdopodobnie tuż po 1652 roku, jeszcze przed rozpoczęciem budowy obecnego kościoła Pokoju.

Przy południowym odcinku muru granicznego, na wschód od bramy Głównej, dom służby kościelnej (dozorcy), obecnie kawiarnia, pl. Pokoju 7. Barokowy, murowano-szachulcowy, na rzucie wydłużonego, nieumiarowego czworoboku, dwukondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym. Brama Główna wybudowana w 1730 roku, barokowa, nad przejazdem tondo z łacińską inskrypcją sławiącą łaskę Bożą i opiekę cesarza Karola VI. Na zachód od bramy Głównej budynek rendantury oraz mieszkanie dzwonnika, dozorcy i organisty, obecnie Centrum Promocji i Partnerstwa UNESCO mieszczące sale wystawiennicze i miejsce obsługi turystów, pl. Pokoju 1. Budynek barokowy, murowany z użyciem szachulca, nakryty dachem mansardowym. Następnie wolno stojąca dzwonnica z 1708 roku, na rzucie kwadratu, w konstrukcji szachulcowej z przemurowanym przyziemiem, ostatnia kondygnacja oszalowana deskami, dach 4-spadowy. Za barokową bramą Garncarską o przejeździe zamkniętym łukiem (przed poł. XVIII w.), dawna ewangelicka szkoła łacińska, późniejsze liceum (budynek od 1854 roku zwany Lutherheim – domem Lutra, gdy po przeniesieniu liceum w inne miejsce został przeznaczony na siedzibę różnych stowarzyszeń kościelnych), obecnie pomieszczenia biurowe i pokoje gościnne, pl. Pokoju 2. Budynek barokowy, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym, piętro szachulcowe z 1708 roku, parter murowany po roku 1750. Na elewacji wschodniej sgraffito z nazwą budynku oraz trzy kamienne i jedno żeliwne epitafia pierwszych czterech rektorów szkoły łacińskiej.Dalej na zachód od liceum dom dla wikariuszy oraz kantorów, po 1945 roku budynek mieszkalny, pl. Pokoju 3-4. Barokowy, wzniesiony w 1708 roku, na rzucie wydłużonego prostokąta, dwukondygnacyjny, murowany w partii parteru, piętro szachulcowe, nakryty dachem czterospadowym.

W północno-zachodnim narożniku zespołu, wydzielony kamienno-ceglanym murem od cmentarza, zlokalizowany jest dawny dom kolegium nauczycieli w szkole łacińskiej, następnie dom dla konfirmantów, obecnie kościół parafialny pw. św. Antoniego z Padwy Kościoła Polskokatolickiego w RP i mieszkania, ul. Saperów 20. Barokowy, wzniesiony w latach 1764-1766 na miejscu wcześniejszego szachulcowego, mieszczącego mieszkania nauczycieli szkoły łacińskiej, wybudowanego po 1709, a spalonego w roku 1758. Murowany, na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dwoma dachami czterospadowymi o równoległych kalenicach. W elewacji wschodniej na osi kamienny, koszowy portal a w partii dachu dwuosiowa wystawka. Prowadząca przez cmentarz, wybrukowana aleja lipowa nadal łączy budynek szkoły łacińskiej z domem kolegium.

Kościół jest dostępny, godziny zwiedzania na stronie internetowej parafii.

opr. Grzegorz Grajewski, OT NID we Wrocławiu, 14-10-2016

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  drewniane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.80265, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.107606