Historia

Pierwsza źródłowa wzmianka o Świątkowej Małej (do XIX w. używano nazwy Światkówka) pochodzi z 1510 r. W 1581 r. wieś należała do parafii prawosławnej w Grabiu. Parafię w Świątkowej prawdopodobnie erygowano na przełomie XVI i XVII w., w tym czasie być może również wzniesiono pierwszą cerkiew. W poł. XVIII w. była już w złym stanie technicznym i w 1762 r. wzniesiono nową, istniejącą do dzisiaj świątynię. Według lokalnej tradycji z starej cerkwi miano pozostawić prezbiterium lub, w jej innej wersji - do drewnianej kaplicy dobudowano nawę i babiniec dzwonnicą. W 1786 r., w czasie reformy administracyjnej greckokatolickiej diecezji przemyskiej, cerkiew Świątkowej utraciła status par. i jako fil. została przyłączona do parafii w Rozstajnem. W 1860 r., również jako cerkiew fil., została włączona w granice par. w Świątkowej Wielkiej. Na przeł. XIX i XX w. cerkiew poddano gruntownemu remontowi, w czasie którego przesunięto wieżę w kierunku zach. po osi obiektu, tworząc pod nią w ten sposób dodatkowe pomieszczenie, a nawę przedłużono o przestrzeń babińca. Należy dodać, że niektórzy badacze, twierdzą, iż wieża-dzwonnica jest nowsza od pozostałych części cerkwi i wzniesiono ją w czasie wyżej nadmienionego remontu, jako pierwszą przy tym obiekcie. W 1911 r., nad d. babińcem, częścią nawy oraz na hełmie wieży i kruchcie, wymieniono poszycie dachowe z gontowego na blaszane. Od 1927 r., kiedy wszyscy mieszkańcy Świątkowej przeszli na prawosławie, obiekt był nieużytkowany. Po wysiedleniach ludności łemkowskiej cerkiew została ostatecznie zamknięta i pozbawiona użytkownika, w wyniku czego bardzo szybko uległa dewastacji. W tym czasie rozkradziono część wyposażenia oraz uszkodzono ikonostas. W poł. lat 50-tych obiekt przeszedł pod zarząd rzym.-kat. parafii w Desznicy. Przeprowadzono w tym czasie kilka drobnych remontów oraz zaadoptowano wnętrze do celów kultowych. Przez pewien czas cerkiew ta stanowiła nieformalna składnicę ikon, które zwożono z okolicznych, niszczejących cerkwi. W połowie 70-tych z cerkwi skradziono ikony z rzędu prazdników i proroków oraz diakońskie i carskie wrota. W latach 1975-1978 podjęto doraźne prace przy zabezpieczeniu obiektu. W 1991 r. wykonano konserwację ikonostasu oraz kilku wiszących na ścianach ikon. W 2010 r., z inicjatywy parafii w Desznicy oraz Towarzystwa Miłośników Krempnej i Okolic, cerkiew przeszła gruntowny remont, w czasie którego wymieniono podwaliny, zrąb pd. ściany nawy, stolarkę okienną, podłogi. Wymieniono również szalunki i poszycie gontowe na wszystkich dachach oraz na hełmach (nad nawą i prezbiterium), natomiast hełm nad wieżą pokryty został nową blachą. Przywrócono także pierwotną, zewnętrzną dekorację malarską izbicy wieży oraz ślepych latarni. Wykonawcą wszystkich prac był zakład budowlano-konserwatorski „Portal” z Domaradza. Równolegle konserwacji poddana zostało część wyposażenia cerkwi (w tym ikony naścienne).

Pierwotna bramka w ogrodzeniu nie zachowała się, obecną wzniesiono została w 1910 r. W latach 80-tych w czasie rozbiórki pozostałości dawnego, kamiennego ogrodzenia cmentarza cerkiewnego i zastąpieniem go nowym - drewnianym, została wyremontowana.

Opis

Zespół cerkiewny położony jest, w dolnej partii pn. stoku Czerszli, łagodnie opadającego do doliny Wisłoki. W stosunku do drogi wojewódzkiej Jasło-Ożenna (SK) oddalony jest ok. 400 m, przy bocznej drodze biegnącej prawym brzegiem Wisłoki.

Cmentarz cerkiewny na rzucie elipsy usytuowany jest na naturalnym tarasie. Ogrodzony jest współczesnym, żerdziowym ogrodzeniem nakrytym gotowym daszkiem. Bramka w ogrodzeniu, z powodu obsuwania się zbocza tarasu obecnie nie pełni funkcji komunikacyjnej, a wejście na jego teren znajduje się od strony pd.-zach. Od strony pd. i pn., za linią współczesnego ogrodzenia zachowany jest starodrzew.

Cerkiew ta jest orientowana, drewniana, konstrukcji zrębowej, posadowiona na kamiennym podmurowaniu. Jest obiektem czterodzielnym, wzniesionym na planie podłużnym, składającym się z kwadratowego prezbiterium, szerszej, kwadratowej nawy, dawnego babińca, i pomieszczenia podwieżowego, powstałego w wyniku przesunięcia w kierunku zach. wieży-dzwonnicy do której, na osi dostawiono otwartą kruchtę. Wieża z zachatami wzniesiona jest w konstrukcji słupowo ramowej, zwieńczona jest izbicą. Nad prezbiterium i nawą znajdują się brogowe kopuły, pojedynczo, uskokowo łamane, nad babińcem po przebudowie obiektu zastosowano strop płaski. Prezbiterium i nawę nakrywają dachy namiotowo-łamane, zwieńczone barokowi hełmami z ślepymi latarniami, które zakończono zdwojonymi makowicami z kutymi, żelaznymi krzyżami. Dawny babiniec po przebudowie nakryty został dachem kalenicowym. Dachy i hełmy na nad nawą i prezbiterium kryte są gontem, natomiast namiotowy dach i hełm wieńczący wieżę obity jest blachą stalową, ocynkowaną. Ściany prezbiterium i nawy szalowane są pionowo z listwowaniem. W analogiczny sposób oszalowane są ściany zachaty, natomiast nakrywający je daszek i zbieżne ściany wieży pokryte są gontem. Izbica szalowana jest pionowo z ozdobnym listwowaniem w formie fryzu arkadowego, nad którym, znajdują się otwory akustyczne w formie okulusów. Gzymsy, latarnie i izbica ozdobione są polichromią.

Z pierwotnego wyposażenia zachował się niekompletny ikonostas z 1670 r. z uzupełniony innymi ikonami (prawdopodobnie przywiezionymi do Świątkowej Małej po wysiedleniach ikonami z cerkwi z pobliskiego Rostajnego) w sposób niezgodny z tradycyjną kompozycją, fragment ołtarza bocznego z ikoną Ukrzyżowania z 1843 r. malowaną przez Wasyla Fedaka oraz m.in. naścienne ikony Sąd Ostateczny z 1653 r. i Wóz Ognisty z XVII w.

Bramka wejściowa wzniesiona jest z drewna w konstrukcji słupowej, na wyrównującym podmurowaniu z kamienia rzecznego. Nakryta jest blaszanym dachem namiotowym zwieńczonym niewielka cebulką z kutym krzyżem. Ściany boczne oszalowane są pionowo. Pozostałe dwie są otwarte i pełnią funkcję przelotową.

Obiekt dostępny dla zwiedzających, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Damian Nowak, OT NID w Rzeszowie, 26-08-2015 r.