Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Krzemionki - kopalnie krzemienia z okresu neolitu - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Krzemionki - kopalnie krzemienia z epoki neolitu

Krzemionki - kopalnie krzemienia z okresu neolitu

Pomnik Historii 3900 - 1600 BC Sudół

Adres
Sudół

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. ostrowiecki, gm. Bodzechów

Krzemionki - nieistniejąca już wieś koło Ostrowca Świętokrzyskiego - to jeden z najważniejszych w Polsce rezerwatów archeologicznych, uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezdenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 roku.

W okresie neolitu i brązu mieściły się tu kopalnie krzemienia pasiastego, wyróżniające się pod względem wielkości i intensywności eksploatacji spośród innych tego typu obiektów na świecie. Unikatowa architektura pradziejowych wyrobisk z podziemnymi chodnikami i komorami oraz przetrwały krajobraz nakopalniany z licznymi miejscami wstępnej obróbki krzemienia i obozowiskami górników stanowią bezcenne świadectwo wiedzy i możliwości technicznych ludzi epoki kamienia. Prowadzone na terenie kopalń badania archeologiczne pozwalają odtworzyć dawne techniki wydobywcze, organizację robót górniczych, a także systemy gospodarki uzyskanym surowcem. Narzędzia wykonywane z tutejszego krzemienia docierały do odległych miejsc na obszarze Europy Środkowej, w promieniu ok. 600 km od złóż, co obrazuje wagę tego ośrodka w okresie neolitu i szeroki zasięg rozprowadzania wytwarzanych produktów.

Wyjątkowe walory poznawcze rezerwatu archeologicznego Krzemionki są efektem bardzo dobrego stanu zachowania obiektu.

Historia

W północno-wschodnim i wschodnim rejonie Gór Świętokrzyskich występowało kilka rodzajów krzemieni wykorzystywanych od paleolitu. W kopalniach krzemionkowskich wydobywano krzemień pasiasty w okresie 3900-1600 p.n.e. Działały tu cztery typy jednostek eksploatacji górniczej: odkrywkowa (tzw. kopalnie jamowe) polegająca na wybieraniu płytkich szybów o głębokości do 3,5 m, niszowa o szybach osiągających głębokość do 4,5 m, przy których dnie wybierano płytkie nisze, komorowo-filarowa i komorowa, których głębokość dochodziła do 10 m, a powierzchnia największych komór wynosiła do 400 m. Dwie ostatnie służyły wielosezonowej eksploatacji typu głębinowego, mającej miejsce w zwartych skałach wapiennych z wykorzystaniem pęknięć i uskoków tektonicznych. Wydobyty krzemień był selekcjonowany jeszcze w podziemiach, po czym transportowany na powierzchnię. Tuż przy szybach odbywała się wstępna obróbka - rozbijano konkrecje na mniejsze kawałki na kamiennym kowadle, po czym obrabiano tłuczkami i retuszerami z kamienia, poroża i twardego drewna. Wybrane półwytwory zabierano na teren osad produkcyjnych położonych w dorzeczu rzeki Kamiennej, gdzie formowano z nich narzędzia (oprócz sezonowych obozowisk nie istniało tu żadne stałe osadnictwo).

W okresie użytkowania złóż przez ludność kultury pucharów lejkowatych (od ok. 4000 do 3000 p.n.e.) dystrybucja surowca miała charakter lokalny. Najpoważniejszy rozwój kopalni wiąże się z kulturą amfor kulistych (od ok. 3000 do 2400 p.n.e.), kiedy to rozprowadzanie miejscowych wyrobów z krzemienia pasiastego odbywało się na wielką skalę. Wtedy też w pobliżu wyrobisk istniały obozowiska górników. W schyłkowym neolicie i początkach epoki brązu grupy kultury pucharów dzwonowatych i kultury mierzanowickiej wykorzystywały hałdy pól górniczych jedynie wtórnie.

Od czasu zaprzestania eksploatacji krzemienia główne fragmenty dawnych kopalń były pokryte lasem, dzięki czemu doskonale zachowała się pierwotna rzeźba nakopalniana. Na stopniowo karczowanych terenach na początku XX wieku powstała wieś Krzemionki. W 1922 roku geolog i paleontolog Jan Samsonowicz dokonał odkrycia kompleksu neolitycznych kopalń, a od 1925 roku rozpoczęło się prowadzenie w jego obrębie prac wykopaliskowych. Zaczęto także skupować działki od prywatnych właścicieli, które stały się zrębem przyszłego rezerwatu. Jego utworzenie w 1945 roku uchroniło Krzemionki przed dewastacją i umożliwiło prowadzenie regularnych badań archeologicznych.

Opis

Pole górnicze ma kształt zbliżony do paraboli z ramionami o nierównej długości oraz zmiennej szerokości. Zajmuje obszar około 78 ha. Jego długość całkowita wynosi 4,5 m, a liczba położonych w jego obrębie prahistorycznych kopalń szacowana jest na ponad 4000. Odkrytych zostało około 700 szybów połączonych siecią rozchodzących się promieniście chodników o szerokości do 0,7 m i wysokości od 0,6 do 1,2 m. Szyby zakładano w odległości od 5 do 30 m od siebie, a ich głębokość i kształt uzależnione były od warunków geologicznych, w jakich znajdowały się warstwy krzemienionośne. Nad szybami komorowymi budowano zadaszenia w kształcie szop chroniących podziemia przed opadami atmosferycznymi. W pracowniach przyszybowych, gdzie odbywała się selekcja i wstępna obróbka, zachowała się ogromna ilość odpadków krzemiennych powstałych przy produkcji, porzucone półwytwory siekier i innych narzędzi.

Na terenie rezerwatu archeologiczno-przyrodniczego zostało zrekonstruowanych i udostępnionych dla zwiedzających kilka szybów, prezentujących różne rodzaje eksploatacji. W rejonie szybu nr 7, gdzie występuje największa na świecie neolityczna kopalnia komorowa, otwarto podziemną trasę turystyczną umożliwiającą obejrzenie oryginalnych chodników górniczych. W rozpoczynającym trasę pawilonie znajduje się rekonstrukcja pracowni przyszybowej z zadaszeniem. Szyb „Zenon” w sąsiednim pawilonie pozwala na zejście do poziomu wyrobisk kopalni komorowej. Dalej w kierunku szybu wentylacyjno-ewakuacyjnego prowadzi wykuta w litej skale galeria, z której widoczne są kolejne kopalnie. Dzięki specjalnym wglądom można zajrzeć do wnętrza wyrobisk. W niektórych zachowały się filary, pozostawiane przez górników w celu zabezpieczenia stropów wyrobisk przed zawaleniem, oraz ślady stemplowania, a także nieliczne rysunki naskalne wykonane za pomocą węgla drzewnego.

Na terenie muzeum obejrzeć można eksponaty w postaci przykładów wydobytych konkrecji krzemienia, neolitycznej ceramiki i narzędzi. Osobną częścią rezerwatu jest zorganizowana w celach edukacyjnych osada prehistoryczna. Ma ona postać skansenu z hipotetycznymi rekonstrukcjami domostw i pracowni obróbki krzemienia.

 

Rodzaj: zabytek archeologiczny

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_PH.8411