Historia

Wieś po raz pierwszy wzmiankowana w 1376 r., początkowo jako własność królewska, a od 1462 r. szlachecka. W 1 poł XVIII w. należała do Antoniego Pocieja, starosty wołkowyskiego, następnie do jego córki Ludwiki, od 1740 r. żony ks. Stanisława Lubomirskiego, wojewody kijowskiego, jednego z najpotężniejszych magnatów polskich. Lubomirscy wznieśli tu przed 1786 r. okazałą barokową rezydencję. Na zespół pałacowy składało się szereg budynków, zakomponowanych wokół zamkniętego, kwadratowego dziedzińca. Część z nich przetrwała do naszych czasów, część uległa zniszczeniu bądź przebudowie w XIX w. Wkrótce po śmierci fundatorów rezydencja zaczęła podupadać. W rękach potomków Lubomirskich pozostawała do 1803 r., po czym kilkakrotnie zmieniała właścicieli. W 1840 r. osiedlili się tu Zofia ze Starzeńskich i Adam Ożarowscy, którzy po pożarze folwarku w 1834 r. dokonali zapewne przekształceń także w obrębie pałacu, m.in. po 1836 r. pierwotny dach mansardowy zastąpiono czterospadowym. Bezdzietni Ożarowscy przekazali majątek dalszej rodzinie. Od 1875 r. właścicielami byli Zofia i Ludwik Skarżyńscy. Za ich czasów pałac został częściowo przebudowany - prawdopodobnie wówczas ryzalit frontowy zwieńczono trójkątnym szczytem z herbami Starzeńskich Lis i Skarżyńskich Bończa. Przed wejściem pojawił się czterofilarowy portyk wspierający balkon, nowy detal architektoniczny elewacji i zapewne przybudówki boczne (obecnie usunięte); po założeniu centralnego ogrzewania usunięto większość pieców i kominków. W 1896 r. dobra strzyżowickie kupił Edward Chrzanowski (właściciel pobliskiego Moroczyna), który w 1899 r. w sąsiedztwie pałacu założył cukrownię. Następnie majątek odziedziczyła córka Maria Rulikowska. W latach. 30. XX w., już znacznie pomniejszone dobra, kupiła spółka akcyjna cukrowni. Obecnie własność Cukrowni „Strzyżów”, która od 2007 r. prowadzi remont zespołu pałacowego.

Opis

Zespół pałacowy położony jest we wsch. części wsi, w sąsiedztwie cukrowni. Składa się z pałacu posadowionego na splantowanej skarpie doliny Bugu, kaplicy i lamusa oraz dwu oficyn zakomponowanych symetrycznie wokół dziedzińca z gazonem. Za pałacem taras widokowy otoczony murem oporowym, wokół pozostałości zieleni parkowej, od północnego zachodu (poza zespołem) d. sadzawka parkowa. Pałac. Barokowo-klasycystyczny. Elewacją frontową zwrócony na pn. Dwukondygnacjowy, z wyższym, reprezentacyjnym parterem (tzw. piano nobile) i niższym piętrem; podpiwniczony. Wzniesiony na planie prostokąta, z ryzalitami środkowymi i bocznymi w elewacji frontowej i tylnej. Pierwotny układ wnętrz ściśle symetryczny, analogiczny na obu kondygnacjach, pięciodzielny, dwutraktowy. Na osi płytka sień, za którą owalna (pierwotnie ośmioboczna) sala balowa w ryzalicie ogrodowym; po bokach pokoje mieszkalne. W partiach skrajnych kwadratowe gabinety od ogrodu, niewielkie pokoje od frontu oraz klatki schodowe. Murowany z cegły, otynkowany, nakryty dachem czterospadowym pod blachą. Elewacja frontowa jedenastoosiowa z dwuosiowymi ryzalitami skrajnymi i trójosiowym ryzalitem środkowym poprzedzonym czterofilarowym portykiem podtrzymującym balkon. Ryzalit zwieńczony trójkątnym, ogzymsowanym szczytem z herbami właścicieli. Elewacja ogrodowa również jedenastoosiowa, z trójbocznym ryzalitem sali balowej pośrodku i dwuosiowymi ryzalitami po bokach zwieńczonymi ściankami attykowymi. Wszystkie elewacje podzielone gzymsem kordonowym między kondygnacjami i zakończone bogato profilowanym gzymsem wieńczącym z fryzem kostkowym; parter pokryty boniowaniem. Otwory okienne prostokątne, ujęte opaskami, na parterze fasady dodatkowo zwieńczone gzymsami. W części reprezentacyjnych pomieszczeń zachowana dekoracja sztukatorska sufitów o motywach ornamentalno-figuralnych. Dwa analogiczne pawilony: kaplica od zachodu i lamus od wschodu, współczesne pałacowi. Wzniesione na planie ośmioboków i nakryte dzwonowatymi hełmami z latarniami. Murowane z cegły, otynkowane. Naroża elewacji opilastrowane i zwieńczone gzymsem; nad wejściem do d. kaplicy owalne okno w kartuszu. Dwie oficyny boczne wzniesione bądź przebudowane z wcześniejszych w 1 poł. XIX w., przekształcane w XX w. Założone na planie prostokąta, murowane, otynkowane, nakryte dachami czterospadowymi. Osie środkowe elewacji od strony dziedzińca zaakcentowane niewielkimi ryzalitami z trójkątnymi szczytami. Po południowej stronie pałacu taras otoczony ceglanym, oskarpowanym murem oporowym o uskokowym narysie podkreślającym oś główną pałacu.

Dostęp do zabytku ograniczony. Biura Cukrowni „Strzyżów”

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 28.10.2014 r.