Historia

Istnienie parafii strzyżowskiej odnotowano w spisach świętopietrza już w 1335 r., która została wydzielona z dużo starszej parafii w Dobrzechowie. W 1425 r. dziesięcinę i meszne na rzecz kościoła w Dobrzechowie opłacano m.in. ze Strzyżowa, Kożuchowa, Tułkowic, Kozłówka, Niewodnej, Sośniny, Stodoliny Woli, Grodziska, Zawadki, Kalembiny Różanki, Markuszowej i Wiśniowej. Pierwotnym kościołem parafialnym była drewniana świątynia p.w. Bożego Ciała. Murowany kościół został wzniesiony na początku lat 90. XV w. z fundacji ówczesnego właściciela miasta starosty bieckiego Mikołaja Strzeżowskiego. Świątynia została konsekrowana w 1494 r. pw. Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej i Bożego Ciała. W pobliżu kościoła przy południowo-zachodnim narożniku placu rynkowego wzniesiono murowaną wieżę obronną (pierwotnie z drewnianą galerią w górnej kondygnacji), która służyła również jako dzwonnica. W dniu 17 marca 1657 r. kościół parafialny został obrabowany, a następnie spalony przez oddziały siedmiogrodzkie dowodzone przez Ferenca Ispana, które odpowiedzialne były również za spalenie większej części zabudowy Strzyżowa. Następstwem działań żołnierzy armii Jerzego II Rakoczego była niemal całkowita utrata pierwotnego wystroju wnętrz i wyposażenia kościoła parafialnego. Bezpowrotnemu zniszczeniu uległy wtedy drewniane ołtarze boczne Zwiastowania i Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i bogate wyposażenie ruchome, w tym cenne szaty liturgiczne wykonane z adamaszku przywiezione osobiście z Imperium Osmańskiego przez Mikołaja Strzeżowskiego w latach 90. XV w. Kościół został odremontowany w drugiej połowie XVII w. ze środków przekazanych przez właściciela Strzyżowa Jana Wielopolskiego, wojewody krakowskiego i w dniu 16 kwietnia 1676 r. został konsekrowany przez biskupa sufragana krakowskiego Mikołaja Oborskiego. Kolejne straty substancji zabytkowej wnętrza świątyni były skutkiem wybuch pożaru w 1895 r., który strawił również górną wykonaną z drewna kondygnację wieży-dzwonnicy. W latach 1895-1897 w ramach prac renowacyjnych sporządzono nowy dach i wykonano nowe dekoracje malarskie wnętrz, które wykonane zostały przez Jana Tabińskiego. W latach 1930-1931 wykonano nową posadzkę w nawach bocznych. W 1958 r. kościół otrzymał nowe pokrycie dachowe wykonane z dachówki dobrzechowskiej. W latach 1977-1979 przeprowadzono remont elewacji uzupełniając ubytki w kamieniu i spoinach.

Opis

Zespół zlokalizowany jest za południowo-zachodnim narożnikiem placu rynkowego. W jego skład wchodzą: orientowany kościół, dzwonnica, która powstała w ciągu otaczającego zespół murowanego ogrodzenia oraz plebania.

Kościół. Kościół usytuowany został za południowo-zachodnim narożnikiem placu rynkowego między ulicą Przekopaną a skarpą ograniczającą ten teren od południa. Świątynia orientowana, murowana z kamienia łamanego została wzniesiona w stylu gotyckim z wnętrzem utrzymanym w stylu barokowym. Korpus świątyni trójnawowy na rzucie nieregularnego prostokąta, czteroprzęsłowy. Wydłużone prezbiterium trójprzęsłowe zamknięte trójbocznie do którego od strony północnej przylega zakrystia i skarbczyk. Bryła kościoła pseudohalowa o charakterze horyzontalnym z nawą główną nakrytą dachem dwuspadowym. Pierwotne gotyckie sklepienie krzyżowo-żebrowe pochodzące z końca XV w. zachowało się jedynie w zakrystii natomiast w nawie głównej występuje sklepienie kolebkowe, a w nawach bocznych sklepienia kolebkowo-krzyżowe, które zostały wykonane w trakcie prac remontowych w drugiej połowie XVII w. W prezbiterium znajduje się sklepienie kolebkowe z lunetami, a w kruchcie kolebkowe z gurtami. Dach kryty dachówką dwuspadowy nad prezbiterium i nawą główną natomiast nad nawami bocznymi i zakrystią dach pulpitowy. Okna gotyckie zamknięte łukiem ostrym, dwustronnie rozglifione. Chór muzyczny wzniesiony w początkach XVIII w. wspiera się na trzech arkadach. Ołtarz główny późnobarokowy z około połowy XVIII w. Wewnątrz kościoła w prezbiterium znajdują się epitafia z czarnego marmuru Reginy Bączalskiej (zm. 1630), Kaspra Stanisławskiego, podczaszego sanockiego (zm. 1656) i Teresy Dydyńskiej (zm. 1846).

Dzwonnica. Dzwonnica usytuowana jest w północno-wschodniej części zespołu kościoła parafialnego została wzniesiona z kamienia w tym samym czasie co kościół. Od początku swojego istnienia aż do początków XVIII stulecia wieża-dzwonnica obok funkcji związanych z kultem pełniła ważną rolę obronną. Jej ściana północna usytuowana jest w linii muru ogrodzeniowego otaczającego zespół kościoła. Dzwonnica-wieża wzniesiona z kamienia i cegły na rzucie kwadratu, a w górnej kondygnacji ośmioboku z ostrołukowymi oknami. Początkowo posiadała w najwyższej kondygnacji drewnianą galerię przeznaczoną do prowadzenia ostrzału również z broni palnej. Po pożarze i poważnym uszkodzeniu wieży w 1895 r. ostatnia jej kondygnacja została odbudowana w stylu neogotyckim z cegły i nakryta dachem stożkowym wykonanym z blachy.

Plebania. Plebania usytuowana w południowo-wschodniej części zespołu kościoła parafialnego została wzniesiona przypuszczalnie w 1884 r. według projektu Tadeusza Stryjeńskiego. Budynek plebanii murowany, otynkowany jednokondygnacyjny na rzucie prostokąta z dwutraktowym układem wnętrza z sienią na osi, podpiwniczony kryty dachem czterospadowym wykonanym obecnie z blachodachówki (pierwotnie gontowym) zwrócony frontem w stronę północną.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Andrzej Gliwa, NID OT w Rzeszowie, 23.07.2014 r.