Historia

Strzelce Krajeńskie otrzymały prawo lokacyjne między 1272 a 1290 rokiem. Tuż po lokacji miasto otoczono ziemnymi wałami z podwójną fosą i kamiennymi murami obronnymi. Potwierdza to wzmianka w dokumencie z 1290 r. o wyznaczeniu w sąsiedztwie murów miejskich miejsca pod budowę domu klasztornego augustianów eremitów. Kamienne obwarowania, zamykające pierścieniem układ urbanistyczny rozplanowany na rzucie zbliżonym do koła, miały długość ok. 1,7 km. Oprócz dwóch bram - Młyńskiej i Gorzowskiej - umieszczono w nich trzydzieści siedem czworobocznych baszt łupinowych przystosowanych do ostrzału przedpola. W okresie późnego średniowiecza rozbudowano bramy, powiększając je o szyje i bramy przednie. Jedną z baszt po stronie zachodniej nadbudowano i zamieniono na więzienie. Z czasem wykuto przy niej furtę, więzienie zaczęło zaś służyć jako magazyn prochu. W XVIII w. przystąpiono do częściowej niwelacji fortyfikacji miejskich - w 1730 r. przy bramie Gorzowskiej założono plac ćwiczeń, kilka lat później miejsce rozplantowanych wałów i zasypanej fosy przeznaczono na ogrody. Część baszt rozebrano. Ulicę przymurną, ciągnącą się po wewnętrznym obwodzie obwarowań, zaczęto zabudowywać. W 1821 r. zlikwidowano budynek przedramienia bramy Gorzowskiej, ok. 1865 r. rozpoczęto rozbiórkę baszt łupinowych i górnych fragmentów murów, w 1866 r. rozebrano całą bramę Gorzowską. Po II wojnie światowej wyburzono fragment obwarowań po wschodniej stronie oraz zlikwidowano budynki mieszkalne i gospodarcze dostawione do murów.

Opis

Mury obronne w Strzelcach Krajeńskich otaczają pełnym pierścieniem teren starego miasta, nadając mu kształt zbliżony do okręgu. W obrębie średniowiecznego miasta zachowała się historyczna sieć komunikacyjna, z centralnie usytuowanym rynkiem, ulicami przecinającymi się pod kątem prostym i ulicą ciągnącą się pierścieniem równolegle do obwarowań miejskich. Mury o łącznej długości 1640 m są podzielone na proste odcinki różnej długości (od 27 do 56 m), rozdzielone trzydziestoma sześcioma czatowniami. W części wschodniej murów jest zlokalizowana brama Młyńska, w części północno-zachodniej - Baszta Więzienna. Równolegle do obwarowań przebiega ulica, która tworzy zewnętrzny pierścień wokół starego miasta. Przestrzeń między ulicą a murami zajmują głównie współczesne budynki z ogrodami i miejskie zieleńce. Mury wzniesiono z nieobrobionych i łamanych kamieni polnych, które układano warstwami grubości 60-120 cm, wyrównywano okrzeskami kamiennymi i spajano zaprawą wapienną. Wnętrze wypełniono gruzem kamiennym spojonym zaprawą. U podstawy mury mają grubość ok. 160 cm. Najwyższy zachowany odcinek ma wysokość 850 cm.

Zabytek dostępny.

Anna Jackiewicz, OT NID w Zielonej Górze, 25-09-2014 r.