Przykład późnobarokowej architektury sakralnej z późniejszymi przekształceniami. Typ świątyni dwuwieżowej, z charakterystyczną dla baroku dwukondygnacyjną fasadą rozczłonkowaną lizenami, pilastrami i gzymsami. Wewnątrz zachowane XVIII-wieczne ołtarze boczne.

Historia

W 1688 r. przy kaplicy pw. św. św. Jana Chrzciciela, Andrzeja Apostoła i Katarzyny będącej filią parafii w Porytem, staraniem Fortunata Zamoyskiego osadzono dwóch franciszkanów prowincji litewskiej. W 1691 r. na jej miejscu powstał drewniany kościół pw. św. Fortunata i klasztor uposażony przez Zamoyskiego. Właściciel Stawisk planując również wybudowanie murowanego kościoła i klasztoru, wykonał przez śmiercią w 1698 r. zapis na rzecz klasztoru. Murowany kościół i klasztor zaczęto budować niemal sto lat później w 1788 roku. Budowę klasztoru ukończono w 1791 r. zaś kościół (bez wież) w latach 1813-1818 staraniem dziedzica Antoniego Bykowskiego, wg nowego projektu realizowanego przez Teodora Seyfrieda. Zamurowano wówczas okna nawy głównej i cały korpus przykryto jednym dachem. W 1822 r. kościół został poświęcony pw. św. Antoniego Padewskiego jako filialny parafii Poryte, a od 1903 r. funkcjonuje jako świątynia nowoutworzonej parafii w Stawiskach. W 1927 r. dobudowano górne kondygnacje wież. Podczas II wojny światowej w 1945 r. wieże uległy zniszczeniu. Odbudowano je częściowo w latach 1951-1952, a w latach 1990-2008 staraniem ks. proboszcza Mieczysława Gołaszewskiego zyskały swoją obecną formę.

Opis

Kościół wraz z klasztorem usytuowany jest w centrum miejscowości, na pd. od Placu Wolności, po wsch. stronie ul. Łomżyńskiej. Elewacja frontowa skierowana jest na północ. Na pd. od prezbiterium kościoła usytuowany jest budynek klasztoru, ustawiony szczytem do ul. Łomżyńskiej. Późnobarokowy. Murowany z cegły, tynkowany. Założony na rzucie prostokąta, z dwiema kwadratowymi wieżami umieszczonymi w narożach fasady. Trójnawowy, bazylikowy, doświetlony oknami naw bocznych. Prezbiterium ujęte w prostokątne, jednokondygnacyjne zakrystie. Budynek przykryty dachem dwuspadowym wspólnym dla prezbiterium i korpusu głównego, zakrystie dachami pulpitowymi, wieże wieńczą hełmy. Fasada parawanowa, dwukondygnacyjna, zwieńczona szczytem z trójkątnym przyczółkiem, poszerzona została o dwie wysunięte do przodu, trójkondygnacyjne wieże zwieńczone hełmami. Elewacja rozczłonkowana gzymsami kordonowymi, lizenami (dolna kondygnacja i trzecia kondygnacja wież) i parami pilastrów toskańskich wspierających profilowane belkowanie. Otwór wejściowy, okienne, nisze oraz płyciny i otwory dzwonne w wieżach zamknięte są półkoliście. Elewacje boczne rozczłonkowane są lizenami i zwieńczone profilowanym gzymsem koronującym. Trójnawowe wnętrze przykryte jest sklepieniem kolebkowo-krzyżowym na parach gurtów, nad prezbiterium-konchą z lunetami. Nawa główna otwarta do naw bocznych półkolistymi arkadami. We współcześnie wykonanym ołtarzu umieszczony jest obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem pochodzący z XVII wieku. Ołtarze boczne barokowe, z późniejszymi przekształceniami, przeniesione na pocz. XIX w. z drewnianego kościoła.

Zabytek dostępny całorocznie.

Oprac. Joanna Kotyńska-Stetkiewicz, OT NID Białystok, 28-10-2014 r.