Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół kościoła parafialnego pw. św. Bartłomieja - Zabytek.pl

zespół kościoła parafialnego pw. św. Bartłomieja


kościół 1. poł. XV w. Staszów

Adres
Staszów

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. staszowski, gm. Staszów - miasto

Kościół ma duże wartości zabytkowe, ważne dla sztuki regionu: gotycka architektura zachowana na zewnątrz świątyni, wczesnobarokowa architektura i wystrój wnętrza, manierystyczna architektura i wystrój kaplicy Tenczyńskich pw.

Matki Boskiej Różańcowej. Na ścianach nowożytnego wnętrza są zachowane relikty starszych, późnogotyckich i manierystycznych malowideł.

Historia

Pierwotny kościół był rzekomo drewniany i został spalony przez Tatarów w 1241 roku. Nowy, wzmiankowany w spisie świętopietrza w 1326 roku, konsekrował w 1345 roku biskup krakowski Jan Grot. Obecna świątynia została wybudowana z białego kamienia w 1. połowie XV wieku przez Dorotę z Tarnowa, wdowę po Marcinie z Rytwian wojewodzie łęczyckim (Jana Długosz w Liber Beneficiorum: „lapide albo per Dorotheam de Tharnow, relictam Martini de Lubnicze palatyni Lanciciensis muratam…”). W 1. połowie XVII wieku uległ znacznym przekształceniom: w 1610 roku dobudowano wieżę, około 1613-1625 roku kaplicę Matki Bożej Różańcowej ufundowaną przez Katarzynę z Leszczyńskich, wdowę po Andrzeju Tenczyńskim, kasztelanie bełskim (zm. w 1613 roku), około 1625 roku przebudowano w stylu wczesnobarokowym wnętrze. Zapewne wskutek najazdu wojsk Rakoczego w 1657 roku miała miejsce w 1664 roku rekonsekracja świątyni. W 1855 roku i po II wojnie światowej prowadzono gruntowne prace remontowe, a w latach 2001-2008 wyremontowano elewacje i dach oraz zakonserwowano wnętrze kościoła. Już w XXI wieku odnowiono także pozostałe zabudowania zespołu: dzwonnicę (wybudowaną około 1825 roku), ogrodzenie i plebanię (wzniesioną również około 1825 roku).

Opis

Zespół sakralny złożony z kościoła parafialnego, bramy-dzwonnicy, ogrodzenia i plebani wznosi się we wschodniej części Staszowa. Kościół jest orientowany. Od wschodu rozciąga się teren cmentarza parafialnego. Przy północnej ścianie korpusu znajduje się kaplica Matki Bożej Różańcowej, przy fasadzie wysoka wieża. Kościół ma cechy stylistyczne gotyku (na zewnątrz), manieryzmu i baroku (wewnątrz). Składa się z prostokątnej nawy i węższego, lekko wydłużonego i trójbocznie zamkniętego prezbiterium. Od zachodu jest dobudowana do nawy kwadratowa dzwonnica z okrągłą klatką schodową w narożniku południowo-zachodnim, prowadzącą na chór muzyczny i poddasze, od północy do nawy  przylega wzniesiona na planie kwadratu kaplica, a do prezbiterium prostokątna zakrystia, od południa wznosi się niska przybudówka kruchty. Bryła składa się z  wysokiej nawy i  niższego prezbiterium nakrytych stromymi dachami wielospadowymi, wysokiej, zwężającej się ku górze dzwonnicy z dachem namiotowym,  walcowatej klatki schodowej przy wieży, kubicznej kaplicy przechodzącej u góry w ośmioboczny bęben z kopułą i latarnią oraz nakrytej pulpitowym dachem zakrystii. Mury zostały wybudowane z ciosów piaskowca i otynkowane. Wnętrza zdobią dekoracje ze stiuku, w kaplicy użyto różnokolorowych marmurów. Dachy pokrywa blacha miedziana. Ściany zewnętrzne są wzmocnione gotyckimi przyporami, wewnątrz znajdują się nowożytne sklepienia kolebkowe z lunetami. W przyziemiu wieży jest umieszczony główny portal wejściowy z wyciśniętą w tynku datą 1342, po stronie południowej wejście do klatki schodowej. Mury nawy, prezbiterium i kaplicy przebijają okna o półkolistych nadprożach i okulusy. Ściany zewnętrzne kościoła są gładkie, mury kaplicy boniowane. Wnętrza kościoła przykrywają wczesnobarokowe sklepienia kolebkowe z lunetami wsparte na filarach przyściennych. Prezbiterium oraz kaplica otwierają się do wnętrza nawy półkolistymi łukami. W partii zachodniej nawy znajduje się drewniany chór muzyczny. Sklepienie prezbiterium jest dekorowane późnorenesansową dekoracją sztukatorską w typie lubelskim. Na ścianie wschodniej są zachowane wsporniki pierwotnego sklepienia gotyckiego w formie ludzkich masek. Nad wejściem do zakrystii znajduje się opis i data rekonsekracji świątyni. (1664). Wnętrze kaplicy wybudowano na planie kwadratu, na którym opiera się okrągły (na zewnątrz ośmioboczny) bęben na pendentywach, na który nałożono kopułę. Ściany wnętrza rozczłonkowują pilastry podtrzymujące pełne, gierowane belkowanie i ujmujące arkadowe wnęki ołtarzowe. Nad nimi są założone łuki tarczowe z rozglifionymi otworami okulusów, na pendentywach pełnoplastyczne, manierystyczne kartusze herbowe z herbami Tenczyńskich (Topór) i Leszczyńskich (Wieniawa). Wewnątrz kościoła zachowały się pozostałości malowideł późnogotyckich z lat 1460-1480 (z przedstawieniem św. Bartłomieja), manierystycznych polichromii  z lat 1625-1635 i połowie XVII wieku (wizerunek św. Leonarda w tęczy) oraz wyposażenie z XVII i XVIII wieku. Dzwonnica i plebania w typie dworku są utrzymane w stylu neoklasycznym, mur ogrodzeniowy bezstylowy.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Leszek Polanowski, 14.12.2014 r.

Bibliografia

  • Bazak A., Parafia świętego Bartłomieja w Staszowie 1918-2000. Zarys dziejów. Sandomierz: 2005.
  • Karty ewidencyjne, Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, Dzwonnica przy kościele parafialnym pw. św. Bartłomieja, Kostnica przy kościele parafialnym pw. św. Bartłomieja, oprac. Maraśkiewicz J., 1993 r., Archiwum Delegatury w Sandomierzu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków.
  • Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. III: Województwo kieleckie, z. 11: Powiat sandomierski, oprac. Jerzy Z. Łoziński i Tadeusz Przypkowski, Warszawa 1962, s. 103-108.
  • Makowska A., Prywatne miasto Staszów i dobra staszowskie, Warszawa 1981.
  • Siek W., Opis historyczny parafii i miasta Staszów do 1918 r., Sandomierz 1937.
  • Wiśniewski J., Dekanat sandomierski, Radom 1915.

Rodzaj: kościół

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_ZE.24833, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_ZE.932