Historia

Miasto, lokowane przed 1525 r., staraniem Hieronima Łaskiego, wojewody sieradzkiego, było już wówczas ważnym punktem na szlaku miedzy Krakowem a Lublinem. W XVIII w. stało się ośrodkiem klucza wielkich dóbr, określanych jako „państwo staszowskie”, będąc kolejno własnością Sieniawskich, Czartoryskich, a później Lubomirskich. Przeżywało w tym czasie okres burzliwego rozwoju gospodarczego. Powstały na jego terenie liczne warsztaty i zakłady przemysłowe, głównie sukiennicze i tkackie, hamernia, szabelnia, a także browary i gorzelnie. Takie było podłoże powstania na środku staszowskiego rynku budynku handlowego, powszechnie zwanego Kramnicami. Według licznych opinii wzniesiono go ok. 1738 r., staraniem ówczesnego właściciela „państwa staszowskiego”, Augusta Czartoryskiego, być może na reliktach starszego założenia (ratuszowego?). W 1861 r. miała miejsce gruntowna restauracja i przebudowa Kramnic, w czasie której obniżono wieżę zegarową, a także dostawiono przybudówkę od strony pn. Być może w tym czasie, albo jeszcze później, budynek nabrał klasycystycznych cech stylowych. W latach 80. ubiegłego wieku Kramnice przeszły gruntowny remont, wtedy też powstała w części pn. restauracja „Pod zegarem”, a sam zegar na wieży wymieniono na nowy w 1986 r. Obecnie w części pn. nadal funkcjonuje restauracja, a część pd. zajmuje biblioteka miejska. Trzeba podkreślić, że budynek nigdy nie pełnił funkcji ratusza; do drugiej wojny światowej był budynkiem handlowym, pokrewnym istniejącym w innych miastach sukiennicom.

Opis

Parterowy, podpiwniczony, murowany z kamienia i cegły budynek tzw. Kramnic stoi na środku rynku staszowskiego, zgodnie z jego osią dłuższą (pn.-pd.). Jednokondygnacyjna zwarta bryła budowli przykryta jest wysokim czteropołaciowym dachem, którego kalenicę wieńczy niska wieża zegarowa, z płaskim ośmiopołaciowym dachem i niewielką, arkadowo-kopulastą sygnaturką. Obiekt wzniesiony jest na typowym dla budynków handlowych rzucie wydłużonego prostokąta, z przelotowym korytarzem, przeciętym na środku wąską sienią poprzeczną. Po obu stronach korytarza symetrycznie rozłożone są trakty dawnych pomieszczeń sklepowych. Od strony zewnętrznej, w środkowych partiach ścian dłuższych, znajdują się również symetryczne filarowe podcienia, sklepione odcinkową kolebką na gurtach, otwarte na rynek masywnymi arkadami. Elewacje są skromne, ujęte w narożne boniowane lizeny, również lizenami zaakcentowane są wyloty korytarza głównego oraz sieni poprzecznej. Okna mają obramienia w postaci skromnych uszakowatych opasek. Zachowały się sklepienia kolebkowe z lunetami korytarza środkowego, a także krzyżowe sklepienie w miejscu przecięcia korytarza z sienią, gdzie gurtami zaznaczona jest podstawa wieży zegarowej. Elewacje zwieńczone są jednolitym, skromnie profilowanym belkowaniem. Obecnie korytarz przelotowy jest w połowie budynku zamurowany, zamurowane są też dawne wejścia do pomieszczeń sklepowych.

Zabytek dostępny w godzinach pracy biblioteki i restauracji.

oprac. Aleksandra Ziółkowska, 08-12-2015 r.