Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika - Zabytek.pl

kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika


kościół 3. ćw. XIII w. Stary Zamek

Adres
Stary Zamek

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. wrocławski, gm. Sobótka - obszar wiejski

Kościół w Starym Zamku jest późnoromańską świątynią wiejską, z zachowanym układem przestrzennym wnętrza, detalem architektonicznym oraz portalem, na którym znajduje się pierwsze, znane na ziemiach polskich przedstawienie św.

Stanisława. Pierwotna bryła kościoła zmieniona została przez dobudowę gotyckiej wieży i późniejszej kruchty południowej.

Historia

Kościół późnoromański, wzmiankowany jako parafialny w 1381 r., wzniesiony został w 3. ćw. XIII wieku. Jednonawowy, z węższym, prosto zamkniętym prezbiterium, posiadał pierwotnie emporę zachodnią, rozebraną w trakcie budowy wieży zapewne na pocz. XIV wieku. Od wieku XVI do 1672 r. był świątynią protestancką. Ok. 1600 r. przebudowano wnętrze, wprowadzając lożę kolatorską (nad zakrystią) oraz chór muzyczny przedłużony w emporę przy północnej ścianie nawy. Pokryto także polichromią służki żeber i portal południowy. Po rekatolizacji przeprowadzono remont budowli. W 1694 r. wybudowano w konstrukcji szachulcowej kruchtę południową, która spłonęła w 1846 r. i zastąpiona została obecną murowaną. W 1846 r. wybudowano zapewne także przybudówkę przy zakrystii. W 1853 i 1915 roku odnawiano więźbę i pokrycie dachowe kościoła. Ponadto w 1915 r. przeprowadzono prace konserwatorskie przy stropie nawy, zmieniono wykrój otworów okiennych oraz położono nowe tynki wewnętrzne.

W 1958 r. ponownie erygowano parafię. W 1962 r. poddano konserwacji portal południowy. Kolejne prace remontowo-konserwatorskie wykonano w l. 1963-1964, kiedy to m.in. wyeksponowano detale późnoromańskiej kamieniarki i przeniesiono ambonę na obecne miejsce. W 1966 r. częściowo zrekonstruowano wschodnie okno prezbiterium z maswerkiem, na podstawie rysunków Hanny i Tadeusza Kozaczewskich. W l. 1974-1975 ponownie poddano konserwacji portal południowy.

Opis

Kościół usytuowany w centrum wsi na niewielkim wyniesieniu, otoczony cmentarzem ogrodzonym kamiennym murem z przyporami.

Kościół orientowany, murowany z kamienia łamanego. Jednonawowy, założony na planie prostokąta, z węższym, zbliżonym do kwadratu prezbiterium, do którego przylega od północy zakrystia z przybudówką (1846 r.). Nawę poprzedza od zachodu czworoboczna wieża kryta dwuspadowym dachem. Przy nawie od południa prostokątna kruchta (1846 r.). Nawa, prezbiterium i kruchta nakryte dachami dwuspadowymi; zakrystia z przybudówką dachami pulpitowymi. W murach wieży, nawy i prezbiterium zachowane otwory maculcowe. Naroża nawy i prezbiterium wzmocnione przyporami z gładzonych ciosów granitowych. Kruchta południowa i przybudówka północna murowane z cegły, tynkowane. We wschodniej ścianie prezbiterium ostrołukowy otwór okienny z częściowo zrekonstruowanym, piaskowcowym maswerkiem. W północnej ścianie nawy niewielkie kamienne biforium; otwory okienne zakrystii w obramieniach z piaskowca. W południowej ścianie nawy ostrołukowy portal główny z 3. ćw. XIII w., uskokowy, z trzema parami kolumienek i płaskorzeźbionym tympanonem, na którym znajduje się przedstawienie Tronującej Madonny z Dzieciątkiem i św. Stanisławem na awersie oraz gloryfikacja męczeństwa świętego na rewersie. Po bokach portalu dwie granitowe rzeźby lwów z XII w., wmurowane w XX wieku.

Nawa nakryta stropem belkowym z podsufitką, prezbiterium jednoprzęsłowym sklepieniem krzyżowo-żebrowym; żebra sklepienne wsparte na służkach w formie kamiennych kolumienek z kielichowymi kapitelami, zwornik ozdobiony rozetą. Kruchta południowa i przyziemie wieży przesklepione kolebami.

W prezbiterium kamienne, ostrołukowe sakramentarium i trójlistna wnęka nad pisciną z 3 ćw. XIII w., a także fragment obramienia sakramentarium z k. XV wieku. Późnobarokowy ołtarz gł. i ambona z 1714 r., w ołtarzu obraz św. Stanisława z 1858 r. autorstwa Karla Krachwitza. Na parapecie loży kolatorskiej drzewo genealogiczne rodziny von Senitz z ok. 1600 roku. Chór muzyczny z ok. 1600 r., ozdobiony kartuszami herbowymi przemalowanymi zapewne w l. 1963-64. W nawie późnorenesansowe epitafia figuralne.

Zabytek dostępny.

Oprac. Beata Sebzda, OT NID we Wrocławiu, 12.11.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.85847, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.116696