Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kamienica - Zabytek.pl

kamienica


kamienica 1. poł. XV w. Stargard

Adres
Stargard, Kazimierza Wielkiego 13a

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. stargardzki, gm. Stargard (gm. miejska)

Kamienica o późnogotyckiej elewacji najbogatszej pod względem wystroju architektonicznego na Pomorzu Zachodnim i jednej z najbogatszych w Polsce, wiązana z warsztatem Hinricha Brunsberga.

Świadectwo zamożności i późnośredniowiecznego Stargardu i wysokiego kunsztu działających tu budowniczych. Po zniszczeniach ostatniej wojny jedna z nielicznych i najbardziej wartościowych pozostałości historycznej zabudowy Starego Miasta.

Historia

Kamienica przy dawnej ulicy Wielkiej Młyńskiej, znana jako „Dom Protzena”, wzniesiona została w 1. połowie XV w. jako typowy późnogotycki dom zamożnej rodziny mieszczańskiej. Pierwotnie mieściła na wysokim parterze mieszkanie właściciela, kantor i warsztat. Wyżej położone były trzy kondygnacje spichrzowe, służące jako magazyn towarów. Pierwotny szczyt miał formę parawanową o poziomym zwieńczeniu z okrągłymi blendami, podobnie jak szczyty ratuszy w Lubece czy Stralsundzie. W XVI, lub 1. poł. XVII w. kamienica uległa prawdopodobnie uszkodzeniu na skutek pożaru, po którym zwieńczenie szczytu fasady odbudowano w formach renesansowych, likwidując okrągłe blendy w skrajnych osiach i wprowadzając na ich miejsce woluty, a w środkowej osi - trójkątny naczółek. W 1627 r. jako właściciel posesji wymieniany jest Laurentius Bolhagen, doktor prawa, landrat, w latach 1622-1623 burmistrz Stargardu, a w 1623 r. stargardzki rajca. Po pożarze miasta w 1635 r. kamienica pozostała jako jeden z sześciu domów przy ul. Wielkiej Młyńskiej, nie zniszczonych przez ogień. Przypuszczalnie w połowie XVII w. adaptowano dolną kondygnację strychową do funkcji mieszkalnej, zmieniając przy tym wielkość i kształt okien przekształconej kondygnacji. Od 1696 do 1710 r. jako właściciel kamienicy występuje Johann Friedrich Küsel, adwokat Sądu Nadwornego, w latach 1708-1710 dyrektor urzędu gildii i cechów w Stargardzie, a 1710 r. stargardzki rajca. W 1720 r. wymieniana jest wdowa po nim. Już jednak w 1721 r. ożenił się z nią duchowny protestancki Joachim Wilhelm Wagner (Wagener), pastor z Poczernina pod Stargardem, wykształcony w gimnazjum w Szczecinku oraz na uniwersytetach w Halle i Jenie (a od 1736 r kaznodzieja polowy przy regimencie książęcym Anhalt-Zerbst, gdzie uczył religii przyszłą carycę Katarzynę II). Tymczasem jednak w latach 1730-1740 jako następny właściciel kamienicy występuje Johann Ernst Tirre, a po nim kolejno: Christian Lory (1750-1760), , Gottfried Kobes (1780) i Kolz (1787). W następnych latach na parceli przy Große Mühlenstraße musiał działać browar, bowiem kolejnymi jej właścicielami byli browarnicy: Johann Jacob Bodeutsch (1810), Dressler (1812), Zastrow (1831-1835) i Eduard Conrad Proeger (1841). Od 1872 właścicielem posesji był szynkarz Carl Protzen, od którego nazwiska pochodziła potoczna nazwa kamienicy - Protzen-Haus (dom Protzena). Warto tu dodać, że z rodziny tej pochodził artysta malarz Carl Theodor Protzen - urodzony w Stargardzie w 1887 r., zmarły w Monachium w 1956 r. Od 1911 do 1915 r. jako właściciel wymieniany jest rentier Albert Heller. Nadal jednak na parterze działała restauracja („Gasthof zur Ratsquelle”), którą prowadził co najmniej od 1915 do 1925 r. Otto Koch. W tym czasie właścicielem posesji była już gmina Miasto Stargard. Od 1925 r. w kamienicy przy ówczesnej Große Mühlenstraße 8 mieściło się schronisko dla ubogich. W XIX i XX w. we wnętrzu budynku dokonano pewnych przeróbek na potrzeby kolejnych użytkowników. Wiosną 1945 r. kamienica uległa zniszczeniu w 75 procentach. Zachowały się fragmenty murów obwodowych oraz fasada, którą zabezpieczono w 1951 r. W latach 1955-1959 kamienica została odbudowana na potrzeby Państwowej Szkoły Muzycznej. w Stargardzie. Projekt opracował K. Schnotale-Mróz z PP PKZ Szczecin. Tej ostatniej firmie zlecono również wykonawstwo projektu. Zgodnie z dokumentacją zachowano i częściowo odtworzono fasadę kamienicy, natomiast jej ściany boczne oraz wnętrze zrealizowano uwzględniając wymogi nowej funkcji. W latach 2011-2013 r. przeprowadzono remont, modernizację i rozbudowę kamienicy, jako siedziby Państwowej szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Witolda Lutosławskiego. Do północnej ściany zabytkowego obiektu dostawiono nową część stylizowaną na szczytową kamienicę. W trakcie prac na frontowej elewacji odnaleziono renesansowy kafel, którego oryginał poddano konserwacji i przekazano do muzeum w Stargardzie, a kopię umieszczono w dawnym miejscu na fasadzie.

Opis

Kamienica przy ul. Kazimierza Wielkiego 13 położona jest w centrum Starego Miasta w Stargardzie, tuż za ratuszem i odwachem. Usytuowana we wschodniej pierzei ulicy, pierwotnie w zabudowie zwartej, obecnie jest budynkiem wolnostojącym, zwróconym fasadą w kierunku zachodnim. Od strony północnej i południowej sąsiaduje z nową, powojenną zabudową. Założona na rzucie prostokąta o krótszych bokach od strony ulicy i podwórza, szczytowa, jednopiętrowa, o wysokiej kondygnacji parteru, częściowo podpiwniczona, nakryta jest dachem dwuspadowym. Murowana z cegły - ściana frontowa gotyckiej w wątku gotyckim, pozostałe ściany - z cegły współczesnej i rozbiórkowej, otynkowane, stropy i schody o konstrukcji żelbetowej, dach pokryty dachówką-karpiówką.

Kamienica gotycka. Frontowa elewacja w kondygnacji przyziemia czteroosiowa z okazałym, usytuowanym asymetrycznie ostrołukowym portalem, w oddzielonej gzymsem partii szczytowej na wysokości 1. piętra i wyżej - pięć osi okiennych. Portal główny o silnie rozglifionych, uskokowych ościeżach profilowanych kształtkami w czterech kolorach glazury, okna parteru zamknięte łukami odcinkowymi, osadzone w półkoliście zamkniętych blendach - szerszej od południa i węższej od północy. Nad łukiem portalu dwie niewielkie blendy okrągłe. Partia szczytowa rozczłonkowana lizenami, pomiędzy którymi na wysokości 1. piętra rozmieszczone wtórnie wybite, prosto zamknięte okna. Wyżej, w pola pomiędzy lizenami wpisane zdwojone, ostrołukowe blendy, mieszczące na trzech kondygnacjach pary niewielkich, półkoliście zamkniętych okienek strychowych i wnęk, rozdzielonych środkową laską. Krawędzie lizen, laski i obramienia wnęk wykonane z profilowanych kształtek. W trzech środkowych osiach nad łukami pionowych blend rozmieszczone duże blendy okrągłe, a w partiach bocznych - niewielkie spływy wolutowe. Całość zwieńczona szczycikami - półkolistym, najwyżej położonym pośrodku i dwoma, nieco niższymi trójkątnymi po bokach. Lizeny zakończone sterczynami w formie gałek. Identyczna sterczyna w zwieńczeniu środkowego szczyciku. Pozostałe elewacje współczesne, o detalu ograniczonym do gzymsu nad kondygnacja parteru i prostych opasek okiennych. Elewacja tylna na poziome parteru cztero-, na piętrze pięcioosiowa, zwieńczona trójkątnym szczytem z oknami rozmieszczonymi w dwóch kondygnacjach. Wnętrze rozwiązane współcześnie.

Obiekt dostępny z zewnątrz, wnętrze pozbawione wartości zabytkowych, dostępne w godzinach pracy szkoły za zgodą jej dyrekcji.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 22.07.2015 r.

Rodzaj: kamienica

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BK.112062