Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zamek, st. 4 - Zabytek.pl

Adres
Stare Kolnie

Lokalizacja
woj. opolskie, pow. opolski, gm. Popielów

Ruiny zamku mają istotne znaczenie dla możliwości poznania elitarnej kultury materialnej późnego średniowiecza oraz zagadnienia przechodzenia zamków książęcych na własność rycerską w tym czasie.

Wyjątkowe, graniczne położenie warowni oraz funkcjonująca przy nim komora celna daje niezwykłą okazję do zweryfikowania metodami archeologicznymi źródeł pisanych, informujących o pobieraniu cła w tym miejscu od towarów spławianych Stobrawą.

Usytuowanie i opis

Ruiny zamku są malowniczo usytuowane w odległości około 300 m na południe od południowego skraju wsi Stare Kolnie, w widłach rzeki Stobrawy i jej odnogi na terasie zalewowej, przy wale przecipowodziowym.Stanowisko ma kształt pagórka porośniętego kępą drzew, wśród których znajdują się fragmenty kamiennych murów, usypiska itp. Wokół ruin rozciąga się łąka, oddzielona od rzeki wałem. Zamek wzniesiony był prawdopodobnie na planie nieregularnego czworoboku, spoczywającego na nasypie ziemnym o wysokości ok. 80 cm. Pozostałości murów wyznaczają zachodnią, północną i wschodnią granicę czworoboku. Od południa mur został całkowicie zniwelowany, być może znajdował się tu wjazd. Najlepiej zachowany jest zachodni odcinek muru o długości ok. 16 m i szerokości u podstawy ok. 3 m. Zbudowany jest, tak jak pozostałe odcinki, z bruku morenowego i dużych otoczaków połączonych zaprawą wapienną. Odcinek zachodni łączy się z północnym pod kątem ok. 100°. Mur jest najdłuższym elementem konstrukcji (długość wraz z rozsypiskiem ok. 25 m). Łączy się ze wschodnim, najbardziej zniszczonym odcinkiem pod kątem mniejszym niż 90°. Wokół zamku nie stwierdzono obecności fosy i wału obronnego.

Historia

Pierwsze wzmianki o zamku znajdują się w źródłach pisanych z roku 1316. Książęcy zamek Kolno powstał najprawdopodobniej w XIII wieku. W lipcu 1443 r., podczas wojen domowych na Śląsku, został zrujnowany i spalony, w XVIII w. całkowicie stracił swoje znaczenie. W latach 20. XX w. z ruin pozyskiwano materiał rozbiórkowy na budowę manufaktury sukna w Brzegu, później także zburzoną.

Pierwsze wzmianki o zamku znajdują się w źródłach pisanych z roku 1316. Zamek Kolno (Coln, Callen, Kallen) powstał z inicjatywy księcia najprawdopodobniej w XIII wiek. Przy warowni znajdowała się komora cła wodnego, służąca do kontrolowania prowadzonego prawobrzeżnymi dopływami Odry na dużą skalę spływu drewna oraz innych towarów. W 1317 r. książę legnicko-brzeski Bolesław III zaprzestał pobierania cła od towarów kupieckich w zamku Kolno i przeniósł komorę na odrzański most w Brzegu. Decyzja ta motywowana była chęcią sprawowania kontroli nad bardziej ożywionym ruchem na Odrze. Komunikacja wzdłuż Stobrawy zmniejszyła się jeszcze wraz z wybudowaniem drogi lądowej koło Siołkowic w 1316 r., umożliwiającej zwózkę drzewa z lasów nad Brynicą, prosto do Odry. Warownia tym samym straciła na znaczeniu. Książę sprzedał ją jako dobro dziedziczne (alodium) jednemu ze swoich wasali. Nowi nabywcy tych włości nie cieszyli się jednak całkowitą niezależnością. W 1394 r. właściciel zamku Witko ze Smogorzewa (Witsche von Smogorow) miał przykazane, aby jego dom w Kolnie pozostawał dla księcia otwarty o każdej porze. Ponadto, rycerz nie mógł „żadnych szkodliwych ludzi gościć na swym dworze” (keine schedliche lewte off dem howfe zu halden). W 1408 r. Witko sprzedał swój „Haus und Sloz Coln” wraz z przyległymi wsiami rycerzom z rodu Blankenstein. Książe przy tym zastrzegł, aby jego wasale nie sprzedawali zamku „innym właścicielom, jak równym sobie urodzeniem i szlachectwem”. 13 lipca i w dniach następnych 1443 r., podczas wojen domowych na Śląsku, castrum Callen zrujnowano i spalono (Sommersberg 1729, s. 80: Castrum Callen ruptum fuit: Ipso die S. Margarethae & diebus sequentibus raptum & exustum fuit castrum Callen prope Bregam). W tym samym roku zamek Kolno razem z przyległymi dobrami sprzedano panom von Beess (Bies), właściciele pobliskiego zamku w Karłowicach. Przedstawiciele tej rodziny pobierali cło od spławianego drewna na Stobrawie. Wyłączeni z obowiązku uiszczania opłat byli jedynie mieszczanie brzescy. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy mimo przeniesienia na początku XIV w. komory do Brzegu, cło pobierano nieprzerwanie na zamku Kolno, czy dopiero po przerwie od momentu przejęcia warowni przez rodzinę Biesów. Po 1546 r., kiedy zamek sprzedano, nie ma żadnych, znaczących wzmianek na jego temat w źródłach. W 1601 książę podarował swojemu notariuszowi (Rentschreiber) „Miejsce gdzie niegdyś stał stary zamek (Orte wo etan das alte Schloss vorzeiten gestanden)….. bez (?) dwóch pagórków i innych ruderibus, aby mógł tam postawić swój dom”. W XVIII w. zamek całkowicie stracił swoje znaczenie.

 

Stan i wyniki badań

Stanowisko zostało odkryte podczas penetracji terenu Śląska przez Oskara Vuga w XIX wieku, który zebrane informacje umieścił w swojej pracy Schlesische Heidenschanzen ihre Erbauer und die Hendelstrassen den Alten. Badania powierzchniowe na stanowisku prowadzone były w 1957 r. przez Józefa Kaźmierczyka i Z. Trudzika, sondażowe w 1971 r. przez Zbigniewa Bagniewskiego. Prace wykopaliskowe prowadziło Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu w 1978 r., ich efektem było wstępne rozpoznanie reliktów murowanej zabudowy centrum założenia oraz pozyskanie zabytków późnośredniowiecznych (wyrobów metalowych i kościanych, fragmentów naczyń glinianych) oraz kultury łużyckiej (fragmenty naczyń i przęślik). W maju 2010 r. dr Lech Marek wraz z zespołem prowadził na stanowisku archeologiczne badania ratownicze. Wykonano wówczas prospekcję powierzchni obiektu przy użyciu detektora metalu, sporządzono dokumentację i wstępną konserwację zabytków ruchomych, wykonano plan wysokościowy przy użyciu elektronicznego tachimetru oraz przeprowadzono nieinwazyjne badanie anomalii pola magnetycznego wybranej partii stanowiska za pomocą gradiometru. Odnaleziono bardzo liczny materiał zabytkowy, m.in. kilkadziesiąt przedmiotów metalowych o przeznaczeniu militarnym. Określenie chronologii możliwe było m. in. na podstawie towarzyszącej zabytkom metalowym ceramiki. Właściwe dla XIV/XV w. były także odkryte zbrojniki pancerza brygantynowego, kłódka, tarczka jelca kordu, fragmenty strzemienia oraz ostrogi. Ich obecność można z dużym prawdopodobieństwem powiązać z datą zniszczenia zamku w 1443 r., o której wspominają źródła.

Dostęp ograniczony. Zabytek znajduje się na terenie prywatnym, użytkowanym jako łąka. Dobrze widoczny z wału przeciwpowodziowego.

Oprac. dr Magdalena Przysiężna-Pizarska i Ewa Kalbarczyk-Klak, OT NID w Opolu, 25.10.2014 r.

 

Rodzaj: zamek

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_16_AR.5308, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_16_AR.1141189