Historia

W Starej Łomnicy istniały w XIV w. dobra rodu von Pannwitz, późniejsze dobra „Środkowe” (Mittelhof). Tu założony został rycerski gródek, a na nim w XIV-XV w. lub w XV w. zbudowano wieżę mieszkalno-obronną, włączoną w obwód obronnych murów. Opuszczono ją już w poł. XVI w., i połączono ze skrzydłem nowo zbudowanego  dworu „Środkowego” w Starej Łomnicy. Kolejni właściciele dóbr „Środkowych” użytkowali wieżę głównie na cele gospodarcze. Przemurowywano otwory, zbudowano nowy dach dwuspadowy z naczółkami. W 4 ćw. XIX w. wymieniono część stropów i schody. W r. 1897 r. założono obecny dach pulpitowy. W 1935 r. przeprowadzono prace konserwatorskie i usunięto tynki z elewacji.

Opis

Wieża mieszkalno-obronna w Starej Łomnicy znajduje się w zespole dworu „Środkowego”, usytuowanego w centrum wsi, obok kościoła. Stoi w pd.-zach. narożniku dawnego folwarku położonego na najwyżej wyniesionej części dawnego gródka, opadającej skarpą ku pd. Do wieży dobudowane są dwa odcinki wysokiego, kamiennego muru obronnego.

Pięciokondygnacjowa wieża murowana z kamienia, pierwotnie zapewne tynkowana, wzniesiona została na planie czworoboku. Pd.-wsch. elewacja frontowa pozbawiona jest podziałów i przepruta nieregularnie rozmieszczonymi otworami o różnych wielkościach i wykrojach, w tym ostrołucznymi, w obramieniach z kamiennych ciosów. Ostrołuczny otwór wejściowy, umieszczony asymetrycznie, w kamiennym obramieniu ze sfazowanym narożem. Podobnie ukształtowane pozostałe elewacje wieży. Na każdej z kondygnacji usytuowane jednoprzestrzenne wnętrza połączone jednobiegowymi, przyściennymi schodami, oświetlone niewielkimi oknami w głębokich, jednostronnie rozglifionych niszach. Wnętrza te nakryte drewnianymi stropami belkowymi z podciągami, obecnie wtórnie odeskowanymi i otynkowanymi. W jednym z wnętrz zachowane proste, nie dekorowane, kamienne wsporniki podciągów.

Architektura łomnickiej wieży jest reprezentatywna dla średniowiecznego budownictwa mieszkalno-obronnego XIV-XV w. Widoczne jest staranie o posadowienie wieży na najbardziej obronnym miejscu, świadczącym o wysokiej pozycji lokalnego feudała. Prace budowlane wykonał lokalny warsztat budowlany. W sposób specyficzny dla budownictwa okresu średniowiecza wykorzystano w przypadku łomnickiej wieży najbardziej dostępny materiał (kamień), ukształtowano układ niewielkich otworów w elewacjach od wnętrza budynku. Wykonano kamieniarkę o użytkowym charakterze, co sugeruje, że za wyjątkiem portalu miała być otynkowana. Reprezentację ograniczono do wystroju głównej izby.

Dostęp do zabytku ograniczony.

Oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 17.07.2014 r.