kuźnia - Zabytek.pl
kuźnia
Adres
Stara Kuźnica, 46
Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. konecki, gm. Końskie - obszar wiejski
3D-PDF Stara Kuźnica. Trójwymiarowy model zabytku.
Historia
Tutejsza kuźnica wodna wymieniona jest w dokumentach po raz pierwszy już w 1662 roku. W wykazie fabryk żelaza pracujących w Królestwie Polskim w 1823 roku figuruje w dobrach Nieświńskich jako własność prywatna Wielhorskich. Pod koniec lat 30-tych XIX wieku została zmodernizowana dzięki kredytom z Banku Polskiego na rozbudowę prywatnych inwestycji przemysłowych. Po 1860 roku współpracowała z wybudowanym w pobliżu wielkim piecem, funkcjonującym do 1893 roku. Od początku XX jej funkcja ograniczała się do przekuwania złomu żelaznego na drobne narzędzia rolnicze i artykuły gospodarstwa wiejskiego. W 1957 roku kuźnia zaprzestała działalności i została przekazana Muzeum Techniki NOT w Warszawie. Po wykonaniu remontu na początku lat 60-tych XX wieku, jest udostępniana jako terenowa placówka muzealna. W latach 70-tych XX wieku. wykonano remont zbiornika wodnego wzmacniając groblę i wykonując nowy upust ulgowy, które to przedsięwzięcia zniszczyły dawny upust z drewnianymi zastawkami i przepuszczony nad nim mostek. Przeprowadzono również remont kapitalny budynku kuźnicy, wymieniając zniszczoną drewnianą konstrukcję szopy, więźbę, pokrycie dachu i oszalowanie. Teren zakładu jest własnością Skarbu Państwa w zarządzie Muzeum Przemysłu i Techniki NOT w Warszawie.
Opis
Zespół kuźnicy leży nad rzeka Młynkówką, przy lokalnej drodze w odległości około 12 kilometrów od Końskich. Na zespół składa się układ wodny, budynek kuźnicy z wyposażeniem oraz pozostałości budowli towarzyszących (szopa gospodarcza, dom mieszkalny, ślady wielkiego pieca i wysypiska żużla). Z dawnego układu hydroenergetycznego pozostała grobla - zapora czołowa (piętrząca wodę w zbiorniku), upust roboczy i ulgowy (przebudowany) oraz koryto robocze (wprowadzone w dalszym biegu do wnętrza budynku). Budynek kuźnicy to w zasadzie prostokątna szopa drewniana, wykonana w konstrukcji szkieletowej z odeskowaniem pojedynczym zewnętrznym, posadowiona na kamiennym fundamencie. Posiada dach dwuspadowy z więźbą drewniana krokwiowo-płatwiową kryty gontem; elewacje są proste, bezokienne; w środku klepisko jako posadzka. Drzwi wejściowe (spągowe) w ścianie południowo-zachodniej prowadzą do w zasadzie jednoprzestrzennego wnętrza przeznczonego na cele produkcyjne, obecnie ekspozycyjne. A wyeksponowane jest unikatowe, stare wyposażenie: podstawowe - młot wodny naciskowy i kowadło, koło wodne nadsiębierne napędzające młot oraz miechy skrzynkowe napędzane odrębnym (wewnętrznym) kołem nasiębiernym; i wyposażenie uzupełniające - piec grzewczy, ręczne nożyce do cięcia blachy, toczek (ostrzałka), obcęgi, szczypce i inne drobne narzędzia kowalskie. Zespół kuźnicy zachował swe historyczne rozplanowanie przestrzenne a urządzenie mogą być okresowo uruchamiane dla celów poglądowych.
Nieruchomość należy do Skarbu Państwa, jest w zarządzie Muzeum - teren ogólnodostępny dla zwiedzających, budynek po umówieniu się z mieszkającym obok opiekunem.
Oprac. Włodzimierz Pedrycz, NID OT Kielce, 09.09.2014 r.
Bibliografia
- Karty ewidencyjne: - Kuźnica wodna - zespół, - Budynek kuźnicy (kuźni), oprac. J. A. Baliński 1996, [Archiwum Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach i Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie].
- Guldon Z., Kaczor J., Górnictwo i hutnictwo w Staropolskim Okręgu Przemysłowym w drugiej połowie XVIII wieku, Kielce 1994.
- Koźminski K., Zagłębie Staropolskie w Kieleckiem, Warszawa 1955.
- Krygier E., Ruszczyńska T., Katalog Zabytków Budownictwa Przemysłowego w Polsce, , Wrocław - Warszawa 1958, t.II, z.1, powiat Końskie, s. 61-62.
- Wojewódzki R., Najważniejsze zabytki techniki powiatu koneckiego, Tradycje przemysłowe ziemi koneckiej, Kielce 1991, s. 51-61.
- Wojewódzki R., Najcenniejsze zabytki techniki - Stara Kuźnica; w miesięczniku IKAR, nr 11 (15) z 1994r.
Rodzaj: architektura przemysłowa
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
drewniane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.68423, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.5732