Jedne z najwyższych mostów w Polsce, konstrukcją przypominające akwedukty.

Historia

Powstanie mostów wiązało się z budową linii kolejowej na trasie Gołdap-Żytkiejmy. O uruchomieniu połączenia decydowały nie tylko względy gospodarcze, ale przede wszystkim militarne. Linia biegła wzdłuż granicy z Rosją, posiadając przez to charakter rokadowy (równoległy przebieg względem ewentualnej linii frontu), ułatwiający w razie wojny z Rosją przerzucenie wojsk. Na trasie nieczynnej dziś linii kolejowej Gołdap-Botkuny-Żytkiejmy, oprócz mostów w Stańczykach, znajdują się zbliżone konstrukcyjnie - także zabytkowe - mosty i wiadukty kolejowe w Kiepojciach (nad rzeka Bludzią) i Galwieciach (nad rzeką Jarką).Mosty wznoszono etapami: prace rozpoczęto w 1912 r., zakończono w 1918 r. (most południowy: 1912-1914, 1917; most północny -1918 r.). Budowa mostów była największym wyzwaniem dla budowniczych trasy. Na etapie prac projektowych analizowano rożne warianty konstrukcyjne nowych mostów. Wybrano najtańszy, polegający na budowie pięcioprzęsłowych mostów z żelbetu. Inwestycje poprzedziły badania gruntów. Linię kolejową oddano do użytku w 1927 r. W latach 30-tych wykorzystywano ją głównie jako towarową do przewozu kruszywa. W 1938 r. na trasie Gołdap-Żytkiejmy kursowały trzy pary pociągów osobowych na dobę. Eksploatację linii zakończono w 1945 r. Na moście południowym nigdy nie położono torów. Po zakończeniu drugiej wojny światowej - w 1945 r. - tory linii kolejowej zostały zdemontowane przez Armię Czerwoną; ruchu pociągów nigdy już nie wznowiono. Przez pewien okres czasu właścicielem pozostawały PKP, które w 1993 r. przekazały niepotrzebne dla przedsiębiorstwa grunty z mostami Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. W latach 90-tych XX w. wykonano zabezpieczenie poręczy mostu uzupełniając braki w żelbetowych barierkach kawałkami kształtowników stalowych. W 2003 r. mosty sprzedano osobie prywatnej.

Opis

Mosty zlokalizowane są około 800 m na północ od wsi Stańczyki. Łączą brzegi doliny, którą przepływa niewielka rzeka Błędzianka. Mosty budowano etapami: najpierw filary, następnie łuki, potem ściany czołowe i wypełnienie pach sklepiennych. Są to konstrukcje pięcioprzęsłowe, czterofilarowe (filary o przekroju czworobocznym), żelbetowe, z przęsłami w postaci łuków pełnych o zbliżonych wymiarach. Trzy środkowe przęsła mają rozpiętość w świetle 28m, skrajne po 24m. Całkowita długość mostów wynosi 178m, wysokość od poziomu chodnika mostu do lustra wody w rzece wynosi 36 m, szerokość jezdni pomiędzy chodnikami 3,4m. Chodniki położone wyżej od jezdni; szerokość chodnika wynosi ok. 80 cm. Elewacje mostów dekoracyjnie opracowane (pilastry, wsporniki z głowicami). Po stronach zewnętrznych każdego z mostów chodniki betonowe, pośrodku jezdnia; poręcze żelbetowe, we fragmentach uzupełnione kawałkami kształtowników stalowych.

Dostęp do zabytków ograniczony. Możliwe oglądanie konstrukcji z zewnątrz. Mosty obecnie prywatne, ogrodzone; wstęp i parking biletowane.

Oprac. Maurycy Domino, 8.12.2014 r.