oraz ówczesnej tendencji nadawania antycznego kostiumu budynkom zaplecza gospodarczego. Historia obiektu związana jest z rozwojem podwarszawskiej posiadłości na terenach Ujazdowa kształtowanej przez wybitnych twórców dla możnych zleceniodawców. O jego obecnym kształcie zadecydowały przebudowy w kolejnych etapach przekształcania zespołu pałacowo-ogrodowego Łazienki od 2 poł. XVII w. do 1 poł. XIX wieku.

Historia

Marszałek koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski urządzając w 3 ćw. XVII w. swoją rezydencję w Zamku Ujazdowskim i sąsiadującym z nim zwierzyńcu przeprowadził kosztowne prace porządkujące park i jego układ wodny. U podnóża skarpy warszawskiej powstał zbiornik gromadzący z okolicznych źródeł wodę, którą systemem drewnianych rur zasilano wodotryski rekreacyjnego pawilonu Łaźni i fontanny przed nim. Do transportu wody wykorzystano spadek terenu między rezerwuarem usytuowanym na wzniesieniu stoku, a Łazienką położoną na wyspie, będącą zalążkiem przyszłego Pałacu na Wodzie. W l. 1777-1778 na zlecenie Stanisława Augusta Poniatowskiego zbiornik został przekształcony w częściowo mieszkalny pawilon. Wg starszej literatury jego autorem był Dominik Merlini projektujący wówczas dla króla obiekty letniej rezydencji przekształcanej w angielski park krajobrazowy. Obiekt uzyskał kształt walca, a w jego centrum znalazł się niewielki dziedziniec ze studnią, na który wychodziły okna rozmieszczonych wokół 4 pokoi i kuchni. Z zewnątrz był nieotynkowany o ścianach z surowej cegły pozbawionych otworów okiennych. Nazywano go Okrąglakiem lub Basztą ze względu na skojarzenia z architekturą średniowiecza. Był to jedyny budynek w stanisławowskich Łazienkach w tej stylistyce, na wzór popularnych w Europie parkowych pawilonów przypominających gotyckie wieże. Obiekty nawiązujące do średniowiecza istniały też w innych podwarszawskich założeniach. Wodozbiór był powiązany widokowo z leżącymi na pd. od niego u podnóża skarpy Zamkiem Gotyckim w mokotowskim założeniu Izabeli Lubomirskiej i Czerwonym Młynem w Królikarni. W 1818 r. po sprzedaży posiadłości carowi Rosji teren górnych Łazienek, z Wodozbiorem i Teatrem w Oranżerii przeznaczono na Ogród Botaniczny nowo założonego Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Pojawiły się wówczas plany przebudowy pawilonu upodobniające go z zewnątrz do chętnie naśladowanego w dobie klasycyzmu antycznego grobowca Cecylii Metelli z charakterystycznym fryzem bukranionowo-girlandowym nawiązujący do ofiar składanych podczas rzymskich uroczystości pogrzebowych. Wg zachowanego anonimowego planu obiekt miał różnić się od pierwowzoru kopułą i dużymi oknami. Hilary Szpilowski w proj. z 1822 r. za wzór dla Wodozbioru obrał wcześniejsze warszawskie nawiązania do grobowca przy Via Appia, czyli budynek kuchni w Królikarni z 1780 r. aut. Dominika Merliniego. W 1823 r. zrealizowano przebudowę Rezerwuaru wg proj. najbliższego rzymskiemu pierwowzorowi aut. Chrystiana Piotra Aignera. Budynek podwyższono i ozdobiono z zewnątrz boniowaniem, dekoracyjnym fryzem i portykiem. Od 1834 r. po zamknięciu Uniwersytetu teren Ogrodu Botanicznego zmniejszono i Wodozbiór powrócił w granice Łazienek. Park ten będąc rezydencją carską był dostępny publicznie. Od 1886 r. do I wojny światowej do Rezerwuaru od wsch. dostawiony był drewniany kiosk, w którym sprzedawano pierniki. Obok znajdowała się żeliwna pompa służąca zapewne do czerpania wody ze studni. Podczas II wojny światowej budynek został nieznacznie uszkodzony i 1946 r. wyremontowany. Jeszcze w II poł. XX w. źródlaną wodą ze studni Okrąglaka zasilano fontannę przed Pałacem na Wodzie. Po remoncie pod koniec wieku wodę skierowano kanałem do północnego stawu a wnętrza Rezerwuaru przeznaczono na wystawy. Obecnie po planowanej restauracji ma on dalej pełnić funkcję pawilonu wystawowego.

Opis 

Budynek znajduje się w pd.–zach. części założenia Łazienek Królewskich w pobliżu wejścia do ogrodu przed Starą Oranżerią (Pomarańczarnią). Położony jest w otoczeniu parkowej zieleni, na lekkiej pochyłości wzniesienia u podnóża skarpy warszawskiej. Jest to klasycystyczny pawilon parkowy, murowany z cegły, tynkowany, założony na planie koła z dziedzińcem studni pośrodku. Elewacje cylindrycznego korpusu zdobi płytowe boniowanie, a wieńczy je gzyms z motywem bukranionów (wolich czaszek) spiętych owocowymi girlandami ozdobionych powyżej rozetkami. Nad belkowaniem znajduje się prosta attyka, za którą ukryty jest pulpitowy dach kryty blachą ze spadkiem w stronę dziedzińca. W przyziemiu budynek otacza kamienny cokół, którego wysokość dostosowana jest do pochyłości terenu. Od wsch., najniżej położonej strony budynku ulokowano portal drzwiowy poprzedzony schodkami ujętymi cokołami, na których spoczywają po parze kanelowanych kolumn i pilastrów portyku o prostym belkowaniu z gzymsem zdobionym ząbkowaniem. Powyżej w elewacji znajduje się prostokątna płycina, którą wg proj. Aignera miał zdobić relief. Wewnątrz wokół dziedzińca rozmieszczone są niewielkie pomieszczenia poprzedzone owalnym przedsionkiem z drewnianymi schodami prowadzącymi na strych.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 13-12-2017 r.