Jest ona stosunkowo rzadkim w Polsce przykładem zastosowania w XIX-wiecznej architekturze parkowej form stylistycznych nawiązujących do budownictwa starożytnego Egiptu.

Pawilon zwany też Mostem Egipskim wbudowany został w tzw. Wał Lubomirskiego, wyznaczający za panowania Stanisława Augusta granice miasta. Na terenie Łazienek zachował się jego jedyny istniejący do dziś fragment.

Historia obiektu

Świątynia Egipska została zbudowana pomiędzy rokiem 1822 a 1825. Jej autorstwo najczęściej przypisywane jest Jakubowi Kubickiemu, ale jako autorzy projektu wymieniani bywają też: Hilary Szpilowski, Aleksander d`Alfonce i Piotr Aigner. Z oryginalnej budowli zachowała się tylko część północna, bezpośrednio nad stawem. Część południowa, mieszcząca pierwotnie figarnię prawdopodobnie przestała istnieć jeszcze w XIX w.

Zlokalizowana na południowym skraju założenia, na terenie włączonej do Łazienek części parku belwederskiego, zwanej dziś Ogrodem Romantycznym, Świątynia Egipska wbudowana została w istniejący w tym miejscu od 1770 r. tzw. Wał Lubomirskiego. Miał on chronić miasto przed panującą wówczas epidemią dżumy. Biegnący ku Wiśle nieco na południe od Belwederu przez obecny teren Łazienek wał na ponad sto lat wyznaczył granice miasta. Z czasem został niemal w całości splantowany (2 ćw. I lata 70. XIX).

Choć Świątynia miała znaczenie przestrzenne w kompozycji parku – znajdujący się na jej dachu obelisk wyznaczał jedną z głównych osi widokowych z Belwederu - to w chwili powstania była przede wszystkim budowlą użytkową o zróżnicowanych funkcjach – z jednej strony (północnej – zwróconej w stronę parku) była to obudowa źródła, a drugiej (południowej – zwróconej w stronę terenów gospodarczych) – figarnia. Dach budynku był jednocześnie mostem łączącym niegdyś brzegi skanalizowanego z czasem strumienia lub zasypanego stawu Stąd właśnie druga nazwa pawilonu - Most Egipski. To właśnie tędy na teren Łazienek wpływał płynący spod Królikarni strumień, którego kolejne spiętrzenia na terenie parku stały się jednym z elementów zbudowanego na terenie Łazienek układu wodnego.  

Południowa część Świątyni Egipskiej pełniła pierwotnie funkcję figarni, czyli dojrzewalni fig i przechowalni drzewek figowych. Większość wychodowanych tu owoców trafiała zapewne na stół ks. Konstantego. Z uprawy fig zrezygnowano w 1833 r. Ot rej pory południowa część budowli służyła głównie jako składzik na narzędzia ogrodnicze, z czasem popadając w coraz większe zaniedbanie. Ta część budowli nie przetrwała i niewiele da się powiedzieć o jej formie – jej przeznaczenie wymagało mocno przeszklonej wystawy południowej (jak w pozostałych pawilonach służących przechowywaniu roślin egzotycznych) a zachowane do poł. XX w fragmenty pozwalają przypuszczać, że miała ona 3 pomieszczenia.

W 1836 r. w wyniku wichury, która nawiedziła Warszawę, zwalił się drewniany obelisk, stojący na dachu pawilonu. Zdaje się, że wkrótce został odtworzony, lecz i ten po jakimś czasie został zniszczony.

Kompleksowy remont północnej części Świątyni Egipskiej przeprowadzony został w 1936 r. Wzmocniono wówczas konstrukcję budowli a pierwotne drewniane kolumny części północnej zastąpiono betonowymi. Unowocześniono również sposób zasilania w wodę fontann w kształcie półpostaci lwów.

Po II wojnie światowej stojąca na uboczu Świątynia Egipska przez lata była opuszczona. Z czasem stała się nawet miejscem zakrapianych spotkań, co przyczyniało się do jej postępującej dewastacji. W 1959 r. z budynek południowy praktycznie nie istniał.  Stała jedynie jego ściana północna, rozdzielająca obie części, podparta 4 prostopadłymi do niej murami. Kilkakrotnie montowane i naprawiane kraty nie zapobiegały dalszej dewastacji pawilonu.

Dopiero w 2005 r. pawilon został wyremontowany. Wybudowano też nowy budynek południowy, przeznaczając go na Muzeum Harcerstwa. Po raz kolejny odtworzono obelisk na jego dachu. Tym razem drewniany słup pokryto blachą, na której wyryto hieroglify. Inskrypcja ma zawierać przetłumaczony przez pewnego studenta archeologii na język starożytnych Egipcjan tekst „Katechizmu polskiego dziecka” Władysława Bełzy.

Muzeum Harcerstwa zajmowało południową część pawilonu do 2010 r.  Od tego jest ona znów opuszczona. Pamiątką po Muzeum Harcerstwa pozostało w Łazienkach umieszczone w pobliżu popiersie harcmistrza Aleksandra Kamińskiego, autora „Kamieni na szaniec”.

Opis obiektu

Świątynia Egipska, zwana niekiedy również Mostem Egipskim składa się z dwóch różnych stylistycznie części – otwartego na północ, wbudowanego w Wał Lubomirskiego pawilonu parkowego w stylu nawiązującym do architektury starożytnego Egiptu oraz bezstylowego współczesnego budynku, zastępującego pierwotną figarnię, w części południowej.

Historyczna północna część Świątyni Egipskiej to trójdzielny ceglany pawilon o jednej elewacji z wysuniętym portykiem składającym się z 4 lotosowych kolumn, zamykających pomieszczenie środkowe. W nieco cofniętych bocznych partiach znajdują się symetryczne wejścia do niedostępnych pomieszczeń bocznych. Poniżej kolumn, na dolnym tarasie, stoją 4 półpostacie lwów tryskające z pysków wodą. Egipski charakter budowli podkreślają lekko trapezowate i zwężające się ku górze mury środkowego pomieszczenia oraz portale bocznych pomieszczeń. Od góry elewację zamykają szeroki, gładki fryz oraz wysunięty gzyms, ponad którym znajduje się attyka, będąca jednocześnie balustradą, biegnącej po dachu pawilonu drogi pomiędzy rogatką Belwederską a Drogą Chińską. Ponad fasadą Świątyni Egipskiej widoczny jest wysoki mur oporowy wału, będący jednocześnie tylną ścianą wbudowanego w wał od południa budynku, na którego dachu, na osi pawilonu północnego ustawiono obity blachą obelisk. Przy tylnej ścianie otwartego środkowego pomieszczenia ustawiono przypominający kształtem sarkofag zbiornik, nad którym w głębokiej, zamkniętej półkoliście niszy umieszczono kamienną rzeźbę - stylizowaną głową delfina. (nieczynna fontanna?). Po bokach widoczne są wysokie – również półkoliście zamknięte nisze. Być może stały w nich niegdyś nawiązujące do sztuki starożytnego Egiptu rzeźby? A może nigdy ich tam nie ustawiono.  

Fasada Świątyni Egipskiej odbija się w niewielkim stawie, z którego wypływa kanał, po obu stronach porośnięty roślinnością nadwodną. Zasila ona Górny Staw Południowy a boczną odnogą Staw Belwederski.

Po południowej stronie wału Lubomirskiego, znajduje się współczesny budynek, w którym mieściło się Muzeum Harcerstwa. Jest to przylegający do Świątyni Egipskiej pawilon o stromym jednospadowym pokrytym dachówką, dachu, na którym osadzono obelisk.  Po wschodniej i zachodniej stronie ponad dachem wznoszą się ściany – przypory muru oporowego. Budynek ten jest posadowiony znacznie poniżej poziomu gruntu za wałem a znajdujące się po wschodniej stronie wejście do niego prowadzi w dół po schodkach.  Wielkie okna elewacji południowej tego budynku nawiązują do istniejącej tu niegdyś figarni.

Dostępność obiektu dla zwiedzających: Obiekt dostępny z zewnątrz.

Autor noty: oprac. Agata Kłoczko, NID, Zespół ds. rejestru i ewidencji zabytków, czerwiec-lipiec 2023