Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Nowa Kordegarda - Zabytek.pl

Nowa Kordegarda


budynek użyteczności publicznej 1830 r. Warszawa

Adres
Warszawa, Agrykola 1

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. Warszawa, gm. Warszawa

W obecnej formie pawilon znany jako Nowa Kordegarda jest podręcznikowym przykładem architektury klasycystycznej.

Jest to wynik daleko posuniętej przebudowy starszego pawilonu dokonanej ok. 1830 r. wg projektu Jakuba Kubickiego.

Historia obiektu

Ten znajdujący się na zachód od pałacu na wodzie niewielki budynek, mieszczący obecnie kawiarnię, jest jednym z pierwszych obiektów wzniesionych na terenie Łazienek. Powstały w 1779 r. wg projektu Dominika Merliniego pawilon należał do „fazy chińskiej”.  Była to niska, parterowa budowla przykryta fantazyjnym nawiązującym do architektury chińskiej, dachem pokrytym pomalowanym na zielono gontem. Parterowy obiekt posiadał 8 otworów drzwiowych – po 3 w dłuższych elewacjach o po 1 w krótszych - nad którymi znajdowały się półkoliste okna. Ściany zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz ozdobione były malowanymi krajobrazami oraz obrazami imitującymi architekturę ogrodową autorstwa Jana Bogumiła Plerscha i  Antoniego Smuglewicza

Pierwotnie pawilon służył do gry w popularną wówczas grę Trou-Madame. Polegała na wtaczaniu kulek lub krążków do numerowanych bramek (coś pomiędzy bilardem a kręglami). Gra służyła nie tylko rozrywce. Niejednokrotnie bywała pretekstem omówienia w nieformalnej atmosferze rozmaitych spraw publicznych. Z czasem urządzenie do gry przeniesiono do jednego z budynków gospodarczych za pałacem Myślewickim.

Już w 1782 r. pawilon został zaadaptowany na salę teatralną, zwaną Komedialnią a potem Teatrem Małym. Już wtedy częściowo zatarto „chińską” stylistykę budowli. Większą część wnętrza zajęła widownia. Obliczono ją na 60 miejsc w 7 rzędach ławek, z których 4 stały na wznoszącej się podłodze.  Proscenium wyposażone było w kanał na lampy. Za nim znajdowała się malowana kurtyna. Na scenie umieszczono drabiny, na których mocowano dekoracje i dodatkowe oświetlenie. Ponad sceną umieszczona była niezbędna maszyneria. Początkowo na wyposażeniu teatru były 2 stałe dekoracje – „las z prospektem” i wnętrze mieszkalne („gabinet”).  Niewiele jednak wiadomo o wystawianych tu przedstawieniach. Grywali w nich zwodowi aktorzy, ale zapewne – zgodnie z ówczesną modą – część z nich była amatorskimi produkcjami arystokracji zgromadzonej wokół królewskiego dworu. Pomieszczenia dla aktorów i orkiestry urządzono w 2 drewnianych przybudówkach po wschodniej i zachodniej stronie pawilonu. Zasłoniły one częściowo zewnętrzną dekorację „chińskiego” pawilonu.

Po otwarciu teatru w Starej Pomarańczarni w 1788 Teatr Mały stracił znaczenie, choć jeszcze przez czas jakiś był użytkowany – przynajmniej do 1791 r., kiedy to teatr w Starej Pomarańczarni użytkowany był przede wszystkim przez zespół Wojciecha Bogusławskiego Potem rozebrano urządzenia związane z tą funkcją, a sam pawilon zaadaptowano na magazyn rzeźb, tzw. Forat Marmurowy, którym pozostał przynajmniej do końca pobytu w Łazienkach króla Stanisława).

W 1788 roku rozebrano wschodnią przybudówkę, którą zastąpiono murowanym aneksem, przeznaczonym dla straży królewskiej – Nową Kordegardą (Starą był wówczas stojący nieopodal rozebrany na początku XIX w. pawilon w kształcie piramidy). Był to niezależny dwuizbowy budynek z pokrytym gontem dachem i oknami oraz drzwiami skierowanymi w stronę pałacu. Jednocześnie od zachodu dobudowano, zastępującą ją nową garderobę „dla wygody orkiestry i aktorów”. Ta przybudówka była drewniana.

Ostatnia znacząca przebudowa pawilonu przeznaczonego wówczas w całości na pomieszczenia straży i zwanego odtąd Nową Kordegardą  (Starą był  już wówczas stojący nad stawem północnym budynek z 1793 r., zwany tak do dziś) miała miejsce w 1830 roku, gdy właścicielem Łazienek był car Mikołaj I. Rozebrano wówczas przybudówkę  z 1788 r. (czyli ówczesną kordegardę), dostawiono od wschodu 2 symetryczne aneksy tworząc pomiędzy nimi portyk wgłębny z kanelowanymi kolumnami, zaadaptowano wnętrze i wykonano też istniejące do dziś elewacje zachodnią oraz północną i południową.  Autorem projektu klasycystycznej przebudowy był Jakub Kubicki – architekt pracujący w Łazienkach już za czasów Stanisława Augusta. Wewnątrz portyku wprowadził on kartusze z panopliami a nad oknami motyw maski Marsa. Nowa Kordegarda do dziś zachowała nadaną wówczas zewnętrzną formę. W dostępnej literaturze brak informacji o funkcjach Nowej Kordegardy w XIX i 1 poł. XX w. Prawdopodobnie - przynajmniej w okresie regularnych pobytów carów Mikołaja I i Aleksandra II – czyli do lat 70. XIX w. pełnił nadaną mu w 1830 r. funkcję siedziby straży.

Od kilkudziesięciu lat w budynku Nowej Kordegardy mieści się kawiarnia „Trou Madame”, nawiązująca swą nazwą do pierwotnej funkcji pawilonu.

Opis obiektu

Nowa Kordegarda jest niewielkim klasycystycznym budynkiem zlokalizowanym w bezpośrednim sąsiedztwie Pałacu na Wyspie po jego zachodniej stronie i współgrającym z nim kompozycyjnie i stylistycznie. Założono ją na rzucie wydłużonego prostokąta z 2 skrajnymi wysuniętymi ryzalitami (aneksami) po stronie wschodniej.

Elewacja frontowa (wschodnia) zwrócona jest ku Pałacowi na Wodzie a jej wgłębny portyk jest bezpośrednim nawiązaniem do jego elewacji południowej. Portyk złożony jest z 4 żłobkowanych kolumnach nawiązujących do porządku doryckiego umieszczonych pomiędzy 2 jednoosiowymi ryzalitami z 6-kwaterowymi oknami w profilowanych opaskach, nad którymi – oddzielone fryzem obiegającym cały budynek - znajdują się dodatkowe półkoliste okna zwieńczone maskami wojowników (Marsa). Taką samą kompozycję okien zastosowano w elewacjach północnej i południowej oraz w bocznych osiach elewacji zachodniej. Wewnątrz portyku znajduje się 5 portfenetrów – 3 na ścianie wschodniej i po 1 w ścianach ryzalitów. Ponad nimi, nad wspomnianym fryzem umieszczono pozbawione inskrypcji kartusze z panopliami. W środkowej partii płaskiej elewacji zachodniej umieszczono 4 półkolumny nawiązujące do porządku doryckiego, pomiędzy którymi umieszczono 3 portfenetry. Nad nimi, powyżej obiegającego budynek gzymsu, znajdują się dodatkowe półkoliste okna zwieńczone maskami wojowników (Marsa). Na wszystkich elewacjach w tynku wyżłobiono poziome pasy obiegające budynek. Całość wieńczy wysunięty gzyms i szeroki fryz w centralnej części każdej elewacji przyozdobiony motywem tralek.

Dostępność obiektu dla zwiedzających: Obiekt dostępny; wnętrze - w części przeznaczonej dla gości kawiarni

Autor noty: oprac. Agata Kłoczko, NID, Zespół ds. rejestru i ewidencji zabytków, czerwiec-lipiec 2023

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_BK.200981, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_14_BK.37504