Według przekazów historycznych biblioteka klasztorna posiadała jeden z najcenniejszych księgozbiorów w Polsce. Kształt kościoła mimo wojennych zniszczeń stanowi cenny przykład architektury barokowej z elementami renesansu i gotyku.

Historia

Początki Dominikanów w Warszawie sięgają 1603 r., wówczas przyjechał tu o. Abraham Bzowski wraz z jedenastoma braćmi. Murowaną świątynię zbudowano w latach 1604-39, prawdopodobnie fasada powstała wg projektu Giovanniego Trevano. W związku z zarazami, które przerywały prace, budowa murowanego kościoła przedłużała się. Po ukończeniu budowy Rzeczpospolitą najechali Szwedzi. Wkraczają do Warszawy, zajmując kościół i klasztor na garnizon. W wielkim refektarzu mieszczanie podpisują akt kapitulacji. Po potopie odremontowano zabudowania. Powtórna konsekracja kościoła nastąpiła w 1661 roku. W 1690 r. Adam Kotowski ufundował kaplicę grobową dla rodziny wg projektu Tylmana z Gameren. XVIII w. był czasem świetności kościoła i klasztoru. W 1717 r. przy kościele wzniesiono dzwonnicę. W 1750 r. pożar niszczy dzwonnicę, która odbudowana została około 1760 roku. W czasie przemarszu wojsk napoleońskich w 1806 r. w klasztorze zakwaterowano żołnierzy i urządzono szpital oraz skład sprzętu wojskowego. Po 1815 r. nastąpiła gruntowna renowacja kościoła. W latach 1823-25 z inicjatywy przeora Damiana Dzieszkowskiego wzniesiono przed elewacją główną, neogotycką arkadową galerię według projektu Hilarego Szpilowskiego. Mieściła ona sklepy i lokale mieszkalne. Miało to związek z zakazem handlu bez kramów, jaki nałożony został na sprzedawców przez władze miejskie. W 1864 r. w ramach represji po powstaniu styczniowym zakon skasowano i kilka lat później w klasztorze utworzono sierociniec dla chłopców oraz męską szkołę z internatem, która działała tutaj do 1944 roku. W czasie powstania warszawskiego zorganizowano w nim szpital. Pod gruzami zginęło około 1000 osób – pacjentów szpitala i mieszkańców Warszawy, którzy w kościele szukali schronienia. W 1947 r. na Freta powrócili dominikanie. Rozpoczęli oni odbudowę kościoła według projektu Haliny Kosmólskiej. Rekonstrukcja zakończyła się w 1962 r., nie zostały odtworzone bogate wnętrze oraz dziewiętnastowieczne podcienia. 

Opis 

Zespół klasztorny Dominikanów położony jest tuż za dawnymi murami staromiejskimi, na przedmieściach dawnego Nowego Miasta. Do kościoła zwróconego fasadą do ul. Freta przylega od strony płn.-wsch. budynek klasztorny. Świątynię zbudowano na skraju skarpy opadającej ku Wiśle, wnętrze wymagało obniżenia, dlatego prowadzą do niego podwójne schody – z poziomu ulicy i z przedsionka kościoła. Od zach. na wysokości płd. nawy kościoła znajduje się dzwonnica.

Kościół wzniesiony jest na planie prostokąta, bazylikowy o trzech nawach. Murowany z cegły, otynkowany. Fasada jest dwukondygnacyjna, trójosiowa, rozczłonkowana parami pilastrów i poprzedzona kruchtą. W zwieńczeniu trójkątny szczyt ozdobiony figurami Matki Bożej, św. Jacka i św. Dominika. Kondygnacje oddzielone są profilowanym gzymsem, na którego krańcach z obu stron fasady postawione są attyki z parami pylonów. Elewacje boczne zwieńczone profilowanymi gzymsami. Tylne ściany prezbiterium wzmocnione przyporami. Prezbiterium niższe od nawy, oskarpowane. Na szczycie kościoła sygnaturka zwieńczona krzyżem, nad kaplicą Kotowskich ośmiodzielna kopuła z latarnią.

We wnętrzu nawa główna łączy się z nawami bocznymi półkolistymi arkadami, wspartymi na opilastrowanych filarach. Nawy przekrywają sklepienia kolebkowo-żebrowe na gurtach: z żebrami w nawie głównej, ze sztukaterią w bocznych. W wyposażeniu znajdują się obiekty ocalałe i znalezione w ruinach, bądź pochodzące z innych kościołów, głównie z dawnych kresów wschodnich. W ołtarzu głównym umieszono krucyfiks z rzeźbami przedstawiającymi Maryję i św. Jana oraz obrazy „Św. Jacek” i „Św. Dominik”. Przy prezbiterium, na przedłużeniu płn. nawy, piętrowy aneks, mieszczący w przyziemiu kwadratową kaplicę św. Krzyża zw. Ciemną oraz prostokątną zakrystię. Na piętrze chór zakonny. Na przedłużeniu lewej nawy kaplica Matki Bożej Fatimskiej (d. Różańcowej, Śnieżnej). Do zach. przęsła płn. nawy dobudowana jest kaplica Kotowskich (św. Dominika) projektu Tylmana Gameren, zrealizowana przez Józefa Szymona Bellottiego. Założona jest na planie kwadratu, dwupoziomowa. U wejścia do kaplicy znajduje się portal z wykonanymi z marmur dębnickiego pilastrami dźwigającymi tympanon, w którym znajduje się kartusz z odmianą herbu Kot Morski podtrzymywany przez dwa putta. Wystrój wnętrza ze stiukową dekoracją rzeźbiarską. Po odbudowie kościoła, w kaplicy Kotowskich umieszczono łaskami słynący obraz Matki Bożej Różańcowej oraz rzeźbę „Ecce Homo” z kościoła Dominikanów we Lwowie autorstwa Antoniego Osińskiego. Ponadto zachowały się cenne nagrobki: manierystyczny Katarzyny z Kosińskich Ossolińskiej (1607), Anny z Dobrzykowskich Tarnowskiej (1616), barokowe epitafium Reginy Sroczyńskiej (1689) oraz epitafium w języku staroormiańskim Jakuba i Marianny Minasowiczów wykonane z brązu (k. XVII w.).

Obiekt ogólnodostępny, w czasie nabożeństw obowiązuje zakaz zwiedzania.

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, 19-10-2017 r.