Jest najpełniej zachowana ze wszystkich baszt muru wewnętrznego. O jej obecnej formie zadecydowały późniejsze przekształcenia obrazujące zmiany zachodzące w systemie obronnym miasta oraz powojenna konserwacja. 

Historia

Baszta powstała zapewne przed 1339 r. wraz z pierwszym 300 m odcinkiem muru poprowadzonym od Bramy Dworzan (zwanej później Bernardynów, Przedmieścia, Czerską, Krakowską) do wysokości ul. Wąski Dunaj. Jak większość baszt wewnętrznej linii murów była założona na planie prostokąta bez dachu i ściany od strony miasta. Pierwotnie miała cztery kondygnacje i zwieńczenie krenelażem. Od drugiej kondygnacji ku górze ściany z każdej strony przepruwały otwory strzelnicze. Wewnątrz były drewniane stropy oparte na odsadzkach ścian bocznych. Po 1379 r. w trakcie prac nad rozbudową murów na mocy przywileju księcia Janusza Starszego, została wraz z innymi basztami podwyższona o jedną kondygnację. Okienka strzelnicze tej najwyższej partii zostały przekształcone w 2 poł. XV w. lub na pocz. XVI wieku. W czasie budowy zewnętrznej linii muru baszty wewnętrznego muru zostały zapewne zamknięte i zadaszone. Stopniowo mury miejskie traciły znaczenie obronne. Na przełomie XVI i XVII w. zamurowano otwory strzelnicze baszty, a ściany zewnętrzne zostały ozdobione okrągłymi bielonymi wnękami. Baszta nazywana była Domem Rycerskim ponieważ mieściły się w niej pomieszczenia dla straży. W 1614 r. została sprzedana przez miasto Adamowi Leszczyńskiemu i przekształcona na dom mieszkalny. W 2 poł. XVIII i XIX w. była włączona w gęstą zabudowę powstałą w pasie dawnych umocnień. Stała się częścią kamienicy nr 7 przy ul. Rycerskiej wykształconej z ulicy przymurnej. Ze zniszczeń II wojny światowej ocalały w całości dwie ściany baszty: czołowa i północna, a południowa do połowy wysokości. W latach 1958-1963 budynek oczyszczono z pozostałości późniejszej zabudowy i zrekonstruowano. Boczna ściana baszty i odcinki muru z obu jej stron zostały uzupełnione do pełnej wysokości. Przywrócono otwarte strzelnice i pozostawiono kilka późniejszych okrągłych wnęk. 

Opis

Baszta Rycerska znajduje się w zach. części wewnętrznego obwodu murów Starego Miasta między ul. Wąski Dunaj i Piekarską. Jest murowana z cegły, pięciokondygnacyjna (wysokości 13, 5 m), założona na planie prostokąta, otwarta od strony miasta. Powojenne uzupełnienia ścian wyodrębniono ciemną linią spoin. Od strony międzymurza na trzech poziomach do wysokości zwieńczenia muru obronnego ściany przepruwają wąskie prostokątne otwory strzelnicze rozmieszczone nieregularnie parami na ścianie czołowej i pojedynczo w ścianach bocznych. Od trzeciej kondygnacji występują nowożytne okrągłe tynkowane blendy: trzy od frontu i trzy na osi ściany północnej. Górną kondygnację zdobi siedem regularnie rozmieszczonych prostokątnych otworów zamkniętych łukiem odcinkowym. Od strony ul. Rycerskiej widoczne jest otwarte wnętrze baszty chronione w u dołu metalowym ogrodzeniem. Grubość ścian budowli schodkowo zmniejsza się ku górze. Na odsadzkach pierwotnie oparte były drewniane stropy kondygnacji. Widoczne jest rozglifienie otworów strzelniczych do wnętrza, co pozwalało na zwiększenie pola ostrzału. W trzeciej kondygnacji w ścianie czołowej otwory są zamknięte od góry łukiem odcinkowym, a w czwartej we wszystkich ścianach znajdują się głębokie kwadratowe nisze. Na wysokości krenelażu muru ściany baszty przepruwają niewielkie otwory - gniazda do umocowania belek podtrzymujących zapewne chodnik obrońców. 

Obiekt dostępny

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 26.11.2018 r.