Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Twierdza Srebrnogórska - nowożytna warownia górska z XVIII wieku - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Twierdza Srebrnogórska - nowożytna warownia górska z XVIII wieku

Twierdza Srebrnogórska - nowożytna warownia górska z XVIII wieku

Pomnik Historii 1765 - 1777 Srebrna Góra

Adres
Srebrna Góra

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. ząbkowicki, gm. Stoszowice

Twierdza Srebrnogórska została uznana za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 roku.

Wartość i znaczenie zabytku

To nowatorskie dzieło XVIII-wiecznego pruskiego fortyfikatora jest wyjątkowym w skali Europy zabytkiem architektury militarnej.

Powstanie w krótkim czasie, według spójnej koncepcji, z zaadaptowaniem skalistego podłoża czyni ją unikatową realizacją nowożytnej sztuki fortyfikacyjnej. Zaprojektowany ciąg budowli obronnych w postaci samodzielnych fortów, utworzony na skutek przemodelowania wierzchołków i zboczy sudeckiego grzbietu, był rozwiązaniem mającym w zamierzeniu uczynić Srebrną Górę warownią nie do zdobycia. Centralny punkt linii obrony - potężny Donżon o 12-metrowej grubości murach, stanowi jeden z największych i najbardziej wartościowych obiektów tego typu w Europie.

Srebrna Góra to jedyna górska forteca na terenie Polski. Rzadkością jest dobre zachowanie jej oryginalnej formy; nadal tworzy ona zwarty zespół o niezakłóconych powiązaniach pomiędzy poszczególnymi elementami. Dla polskiej historii jest to także ważne miejsce o charakterze martyrologicznym - w okresie II wojny światowej w fortach srebrnogórskich przetrzymywani byli polscy oficerowie wzięci do niewoli.

Historia

Twierdza Srebrnogórska została wzniesiona z rozkazu króla Prus Fryderyka II Wielkiego w latach 1765-1777 według projektu płk Ludwiga Wilhelma Regelera. Współpracowali z nim inżynierowie wojskowi, m.in.: Foris, Gontzenbach, Hartmann, Lahr, Strauss, Wetig. Warownia miała wzmocnić system obrony południowej granicy prowincji śląskiej (od 1742 roku Śląsk znajdował się pod panowaniem pruskim) przed ewentualnym atakiem ze strony wojsk austriackich. Pas sudeckich granicznych umocnień obejmował wcześniej twierdze w Nysie, Kłodzku i Świdnicy; niezbędne okazało się uzupełnienie systemu obrony na odcinku między Kłodzkiem a Świdnicą.

Zespół forteczny powstał w zgodzie z założeniami staropruskiej szkoły fortyfikacyjnej, inspirowanej także rozwiązaniami niderlandzkiej, włoskiej i francuskiej myśli teoretycznej. Przy jego budowie wykorzystano optymalnie walory terenowe. We wnętrzu twierdzy utworzonych zostało 350 pomieszczeń, w których mogło przebywać około 4 tysięcy żołnierzy. W magazynach fortecznych przewidziano miejsce na olbrzymie zapasy amunicji, żywności i opału, które miały pozwolić żołnierzom na przetrwanie nawet rocznego oblężenia. W 1778 roku uzbrojono warownię w działa, haubice i moździerze.

Twierdza Srebrnogórska jako jedyna na Śląsku nigdy nie została zdobyta. Stacjonujący w niej garnizon był kilkakrotnie stawiany w stan pogotowia, a w 1807 roku wytrzymał oblężenie wojsk napoleońskich - jako ostatni wówczas na Śląsku punkt czynnego oporu. W 1816 roku podjęto pierwszą decyzję o jej rozbrojeniu. W okresie 1830-1848 pełniła funkcję pruskiego więzienia politycznego i kryminalnego. W murach Donżonu przetrzymywano wielu niemieckich działaczy liberalnych i demokratycznych, m.in. Fritza Reutera. W 1850 roku twierdzę ponownie uzbrojono, ale już w 1867 roku - ze względu na zmiany jakie nastąpiły w technice wojskowej - podjęto decyzję o jej kasacji. Utworzony tu został wówczas poligon wojskowy.

Pod koniec XIX wieku twierdza stała się popularna jako atrakcja turystyczna. Wiązało się to z przeprowadzeniem prac konserwatorsko-rewitalizacyjnych i remontowych, obejmujących prawie wszystkie obiekty forteczne. Podczas II wojny światowej w fortach mieścił się obóz karny o zaostrzonym regulaminie, w którym przebywali polscy oficerowie wzięci w 1939 roku do niewoli. Od 1941 roku przetrzymywani byli tu żołnierze różnych narodowości: polscy, radzieccy, belgijscy, francuscy, greccy, fińscy. Po wojnie warownia znalazła się w granicach państwa polskiego. Dopiero w latach 60. została na nowo odkryta; prace naprawcze po zniszczeniach wojennych zainicjowali harcerze. Poważne starania o przywrócenie twierdzy jej pierwotnego wyglądu podjęto od końca lat 90. Efektem było powstanie w 2002 roku Fortecznego Parku Kulturowego w Srebrnej Górze, którego zadaniem stała się kompleksowa ochrona i rewitalizacja twierdzy z uwzględnieniem walorów krajobrazowych okolicy.

Opis

Twierdza Srebrnogórska rozpościera się na wzniesieniach otaczających Przełęcz Srebrną oddzielającą Góry Sowie od Gór Bardzkich w Sudetach Środkowych. Obejmuje powierzchnię 106 ha, na której znajdują się dzieła forteczne wzniesione przede wszystkim w obrębie grzbietu Gór Sowich: Warowna Góra (686 m n.p.m.), Chochoł Mały (680 m n.p.m.), Chochoł Wielki (756 m n.p.m.) oraz jedno wzniesienie Gór Bardzkich - Ostróg (627 m n.p.m.). Stoki bojowe ukształtowane zostały tak, że przechodzą w naturalny stok górski. Warownia góruje nad położonym w pobliżu górniczym miasteczkiem - Srebrną Górą.

Twierdza składa się z sześciu fortów i kilku bastionów. Jest konstrukcją murowano-ziemną ukształtowaną z wykopów i nasypów ziemnych, murowanych skarp i budowli z łamanego kamienia w narożnikach i obramieniach otworów, uzupełnionych ciosami z jasnego i czerwonego piaskowca. Sklepienia i ściany wewnętrzne obiektów oraz niektóre elewacje wykonane zostały z cegły i ciosów piaskowca. Rdzeń twierdzy usytuowany na Warownej Górze stanowi potężny śródszaniec - Donżon z czterema wieżami o 30 m wysokości, sucha fosa komunikacyjna ze skazamatowaną przeciwskarpą i pierścieniem bastionów, w skład których wchodzą Bastion Dolny, Kleszczowy, Górny, Nowowiejski, Kawaler z wysuniętym rawelinem, Gwiaździsty i Miejski. W Donżonie zaplanowano 151 pomieszczeń fortecznych rozmieszczonych na trzech kondygnacjach wokół monumentalnego dziedzińca. Do wnętrza prowadzą bramy wykonane z cegły połączonej z piaskowcem, w którym rzeźbione są ozdobne detale. W obrębie Donżonu przewidziano ogromne magazyny, zbrojownię, prochownię, kaplicę, więzienie, lazaret, studnie, piekarnię, browar, warsztaty rzemieślnicze.

W granicach zespołu warownego mieszczą się także forty Wysoka SkałaRogowy o narysie kleszczowym, usytuowane na krańcach wydłużonego wzniesienia. Fort Ostróg po południowej stronie Przełęczy Srebrnej znajduje się na szczycie Ostrogu. W północno-zachodniej części założenia położone jest rozbudowane dzieło obronne Chochoły. Ponadto na Górze Kłośnej po wschodniej stronie kompleksu znajdują się pozostałości fortu kleszczowego, którego budowa została zaniechana.

Współcześnie na terenie twierdzy ma swoją siedzibę grupa rekonstrukcji historycznej współpracująca z Fortecznym Parkiem Kulturowym. Grupa w swoim umundurowaniu, uzbrojeniu i działaniach nawiązuje do autentycznego pułku pruskiej piechoty, którego III batalion stacjonował w Srebrnej Górze w latach 1777-1807, biorąc udział w historycznej obronie twierdzy przed wojskami Napoleona.

Zabytek dostępny dla zwiedzających

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkowników Rafał Klancewicz, Grzegorz Basiński.

Rodzaj: budownictwo obronne

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_PH.8432