We wnętrzu zachowany cenny cykl polichromii ściennych o charakterze religijnym, hagiograficznym i historycznym, wykonanych na pocz. XX w. przez Włodzimierza Tetmajera i Henryka Uziembło w stylistyce młodopolskiej.

Historia

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP wzniesiono w latach 1893-1906 wg proj. Karola Kozłowskiego, twórcy m.in. gmachu teatru w Lublinie czy filharmonii w Warszawie. Inicjatywa budowy kościoła, będąca oficjalnie wotum dziękczynnym za udaremnienie zamachu na rodzinę carską, faktycznie powiązana była z intensywnym rozwojem przemysłowym Zagłębia, w tym samego Sosnowca, oraz brakiem odpowiednio dużego kościoła parafialnego. W pierwszym etapie budowy, w latach 1893-1896, wzniesiono kaplicę podziemną usytuowaną pod późniejszym prezbiterium, w której początkowo odprawiano msze przeniesione z kościoła kolejowego. W dalszym etapie realizowano budowę neoromańskiego kościoła, ukończoną ostatecznie w 1910 r. W 1899 r. w budowanej świątyni erygowana została parafia pw. Wniebowzięcia NMP. W latach 1904-1906 Włodzimierz Tetmajer i Henryk Uziembło wykonali wystrój malarski wnętrza kościoła, tj. w nawach, prezbiterium, kaplicy MB Różańcowej, zakrystii oraz kruchtach. Świątynia oddana została do użytku w 1910 r. W kolejnych dziesięcioleciach koncentrowano się przede wszystkim na montażu witraży okiennych, pracach konserwatorskich przy wystroju malarskim wnętrza, wymianie pokrycia dachowego czy wymianie konstrukcji dachu, zniszczonej na skutek pożaru w 2014 r.

Opis

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP, usytuowany w śródmieściu Sosnowca, na niewielkiej skarpie w kwartale ul. Kościelnej, Modrzejowskiej, Wyszyńskiego i Sienkiewicza, stanowi historyczną dominantę śródmieścia Sosnowca. Od frontu, od strony ul. Kościelnej, poprzedzony jest wysokim murem oporowym skarpy, a od strony południowo-zachodniej sąsiaduje z budynkiem plebanii z pocz. XX w., zlokalizowanym poniżej skarpy.

Jest to obiekt neoromański, orientowany, murowany z cegły, wzniesiony na rzucie krzyża łacińskiego w formie trójnawowej bazyliki z transeptem i wydłużonym, półkoliście zamkniętym prezbiterium. Ściśle symetryczny, addycyjny rzut kościoła złożony jest z prostokątnej części nawowej z szeroką, pięcioprzęsłową nawą główną oraz dwukrotnie węższymi nawami bocznymi, podzielonymi na pięć kwadratowych przęseł, ponadto z szerokiej, prosto zamkniętej nawy poprzecznej oraz ulokowanej na przedłużeniu nawy głównej, prostokątnej, zamkniętej apsydą części prezbiterialnej, złożonej z właściwego prezbiterium, ujętego dwiema wąskimi, prostokątnymi dobudówkami, mieszczącymi zakrystię (od pd.) oraz kaplicę MB Różańcowej (od pn.). Ponadto w naroża krzyża wpisano cztery niewielkie kruchty boczne na rzutach ćwierćkolistych, a na przedłużeniu korpusu nawowego od frontu ulokowano trójosiową partię wieżową z kruchtami. Przemyślany, ściśle addycyjny i symetryczny charakter ma również ukształtowana na przełomie XIX i XX w. bryła kościoła. W sylwecie obiektu dominuje wysoka, kwadratowa w podstawie, a powyżej ośmiokątna wieża, zwieńczona smukłym, ostrosłupowym hełmem ujętym czterema narożnymi wieżyczkami, z kolei na przecięciu naw umieszczona jest znacznie niższa, ażurowa wieża na sygnaturkę, również kryta ostrosłupowym hełmem. Daje się ponadto wyodrębnić zwarty, jednolity pod względem wysokości i szerokości korpus nawy głównej, poprzecznej i prezbiterium, przekryty dachami dwuspadowymi o ujednoliconej kalenicy, do których od pn. i pd. przylegają dwukrotnie niższe i węższe nawy boczne oraz dobudówki prezbiterium, kryte analogicznymi dachami pulpitowymi. Dopełnienie bryły stanowią niskie, wkomponowane w narożniki, obłe kruchty boczne kryte spłaszczonymi daszkami stożkowymi. Poszczególne ceglane elewacje kościoła urozmaicone są oszczędnie rozmieszczonym, neoromańskim wystrojem architektonicznym wykonanym z piaskowca, w tym rustykowaną strefą cokołową, gzymsami kordonowymi oraz wieńczącymi, fryzami arkadkowymi w szczytach, sterczynami czy obramieniami otworów okiennych. Trójosiowa fasada kościoła, składa się z czterokondygnacyjnej, wyodrębnionej narożnymi przyporami, ryzalitowej części wieżowej, flankowanej węższymi, dwukondygnacyjnymi partiami bocznymi zamkniętymi trójbocznymi szczytami. Na osi ulokowany jest neoromański, uskokowo-kolumnowy, zamknięty półkoliście portal, a ponad nim m.in. okazała rozeta ujęta profilowaną blendą. W obu szczytowych elewacjach naw bocznych, ujętych narożnymi przyporami ze sterczynami, umieszczono dwudzielne otwory okienne, a ponad gzymsem kordonowym niewielkie oculusy. Dwustrefowe elewacje boczne kościoła rozwiązano w sposób analogiczny, wprowadzając za pomocą symetrycznie rozstawionych przypór wertykalne podziały, wyznaczające poszczególne osie kompozycyjne. W osiach kondygnacji dolnej, odpowiadającej nawom bocznym, wprowadzono dwudzielne otwory okienne, z kolei w kondygnacji górnej, odpowiadające nawie głównej, otwory pojedyncze. Podobnie zakomponowane zostały elewacje boczne wsch. części kościoła. Różnica polega na odmiennym rozwiązaniu partii dolnej od strony południowej, w której zróżnicowane pod względem wielkości i kształtu otwory okienne wprowadzono na dwóch poziomach z uwagi na odmienny układ wnętrza dobudówki z zakrystią. Szczytowe elewacje transeptu oraz partii wieżowej zakomponowano odmiennie, wprowadzając podziały horyzontalne oraz zróżnicowaną formę otworów okiennych i blend. Układ wnętrza kościoła, analogicznie jak bryła, ma neoromański charakter. Wsch. część kościoła, tj. prezbiterium wraz z dobudówkami, jest podpiwniczona. Przęsła naw, prezbiterium, kaplicy MB Różańcowej oraz obu skrzydeł transeptu, wydzielone za pomocą gurtów o łuku pełnym, przekryto sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, których ciężar przenoszony jest na przyścienne pilastry i służki oparte na dwóch rzędach kolumn międzynawowych, a w nawach bocznych na samych pilastrach. Pomiędzy kolumnami rozpięto arkady, ponad którymi rozmieszczono pasy blend w formie tryforium oraz duże otwory okienne. Uzupełnienie wystroju wnętrza kościoła stanowi cykl autentycznych polichromii ściennych o charakterze religijnym, hagiograficznym i historycznym, wykonanych na pocz. XX w. przez Włodzimierza Tetmajera i Henryka Uziembło w stylistyce młodopolskiej.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania przed i po nabożeństwach.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 7-11-2016 r.