Historia

Świątynia parafialna należąca do dekanatu Kraków diecezji łódzko-poznańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

W latach 1887-1888 zorganizowano składkę wśród sosnowieckich i łódzkich przemysłowców (Schoenowie, Heinrich Dietel, Gamper, Kunitzy i in.) przeważnie ewangelików bądź wyznania mojżeszowego, którym zależało na dobrych układach z rosyjską władzą. Działkę otrzymano bezpłatnie od Kolei Warszawsko- Wiedeńskiej. 15.08.1888 r. położono kamień węgielny, a 28.11.1889 r. świątynia została poświęcona przez biskupa lubelskiego Flawiana. Patronkami nowej cerkwi zostały: Wiera, Nadieżda i Liubow, córki św. Zofii, męczennice z czasów Hadriana. Do budowy świątyni wykorzystano plany nieistniejącej cerkwi w Mławie, projektu Prokofiewa z Piotrkowa.

W kwietniu 1890 cerkiew otrzymała pierwszego proboszcza- Joanna Wasiliewicza Lewickiego (z Kalwarii w Podlaskiem). 16.05.1890 r. arcybiskup warszawsko-chełmski - Leoncjusz potwierdził powstanie samodzielnej parafii. W 1929 r. proboszcz parafii ks. Andrzej Karpowicz w piśmie do władz miejskich informował, że nabożeństwa odbywają się w cerkwi św. Mikołaja, a cerkiew przy ul. Kilińskiego z uwagi na zniszczenia nie jest używana dla celów religijnych. W 1937 r. miasto ogłosiło przetarg na rozbiórkę. Przetrwanie "zawdzięcza" zburzeniu cerkwi św. Mikołaja. W latach 1981-1984 remont generalny z wymianami; tynków, konstrukcji dachowej, pokrycia; zamontowanie witraży i rynien. 16.03.2014 r. w świątyni, po raz pierwszy w jej historii, miały miejsce święcenia kapłańskie.

Opis

Cerkiew usytuowana na pn. wsch. od dworca kolejowego. Zbudowana z cegły i kamienia z dachem o konstrukcji drewnianej krytym blachą miedzianą. Pięcioczęściowa, wzniesiona na planie krzyża równoramiennego. Część centralna ośmioboczna zwieńczona hełmem cebulastym osadzonym na bębnie z arkadowymi oknami. Od zach. wieża w części niższej kwadratowa, wyżej przechodząca w ośmiobok, zwieńczona hełmem ostrosłupowym. Przed wieżą kruchta z wejściem zaakcentowanym portalem kolumnowym (fronton w kształcie oślego grzbietu oparty na dwóch, wyraźnie oddzielonych od muru, gruszkowatych kolumnach). Unikalną ozdobą cerkwi jest czteropiętrowa dzwonnica, umieszczona nad sklepieniem. Fundatorem ośmiu dzwonów był Henryk Dietel. Obiekt w stylu eklektycznym nawiązuje do renesansu rosyjskiego.

Wnętrze budowli w odróżnieniu od wyglądu zewnętrznego, nosi na sobie znaki okcyndentalizacji , wykonane w stylu klasycystycznym. Nawa sklepiona kopułowo, oddzielona od prezbiterium dębowym ikonostasem (wym. 4,7 x 7 m) autorstwa Lebiediewa z Moskwy, noszącym znaki wpływów zachodnich; szczególnie widoczne jest to w stylu ikon. Częstochowska Ikona Matki Bożej (umieszczona w kiocie po lewej stronie ołtarza) jest darem kolejarzy z Częstochowy. Centralna część ikonostasu zawiera ikony Chrystusa, św. Włodzimierza oraz św. Zofii z córkami. Ikona przedstawiająca patronki cerkwi ufundowana przez Włodzimierza Diebila.

Elewacje z bogatą dekoracją rzeźbiarską wykonaną w kamieniu i z kształtek ceglanych. Okna elewacji prostokątne, zamknięte półkoliście oraz trójkątnie w profilowanych obramieniach lub z dekoracją nadokienną. Elewacja zwieńczona bogato profilowanym gzymsem pod którym zastosowano fryz arkadowy.

W kruchcie po prawej stronie od wejścia ozdobne wspornikowe schody wachlarzowe z lanego żelaza.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz, wnętrze w czasie uroczystości kościelnych, bądź po uzgodnieniu z kancelarią parafii

Oprac. Aleksandra Bednarska, OT NID w Katowicach, 30.11.2015 r.