Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cerkiew unicka bazylianów, ob. kościół cmentarny rzymskokatolicki pw. Świętego Krzyża - Zabytek.pl

cerkiew unicka bazylianów, ob. kościół cmentarny rzymskokatolicki pw. Świętego Krzyża


cerkiew 1. poł. XVIII w. Sokoły

Adres
Sokoły

Lokalizacja
woj. podlaskie, pow. wysokomazowiecki, gm. Sokoły

Cerkiew należąca do grupy drewnianych barokowych świątyń powstałych ok.połowy XVIII w.

na pograniczu mazowiecko-podlaskim, wzdłuż dolnego biegu Narwi. Świątynie te, będące zapewne dziełami jednego warsztatu ciesielskiego, charakteryzują się prostopadłościennym korpusem nawowym połączonym z ryzalitem frontowym oraz wysuniętym prezbiterium nakrytymi wspólnym dachem zwieńczonym sygnaturką. Ich elewacje obiegają szerokie, drobno profilowane gzymsy, otwory okienne mają dekoracyjne kształty. Wśród świątyń tego typu cerkiew w Sokołach jest jedyną cerkwią.

Historia

Obiekt zbudowany w 1778 r. w Tykocinie jako cerkiew unicka pw. św. Mikołaja, należąca do bazylianów supraskich. W 1805 r. bazylianie utracili swoje dobra w Tykocinie wraz z cerkwią, którą w latach 20. XIX w. z powodu braku parafian wyznania greckokatolickiego przyłączono do parafii rzymskokatolickiej w Tykocinie. W 1833 r. sprzedano ją parafii Wniebowzięcia NMP w Sokołach i przeniesiono na tamtejszy cmentarz grzebalny. Poprzednia kaplica cmentarna w Sokołach, wzniesiona w 1818 r., spłonęła w 1829 roku. W 1833 r. ustawiono w translokowanej kaplicy trzy nowe ołtarze, a w 1838 r. przy wejściu na cmentarz zbudowano drewnianą dzwonnicę. Kaplica była wielokrotnie remontowana w XIX i XX w., ale zakres tych remontów nie jest znany - prawdopodobnie były to drobne naprawy oraz wymiana pokrycia dachowego z ceramicznego na gontowe (pocz. XX w.). Kapitalny remont miał miejsce w latach 1984-1986; polegał na naprawie fundamentów, wymianie szalunku i przekryciu dachu blachą. Ostatni remont - w latach 2010-2011 (wymiana stolarki okiennej oraz pokrycia dachowego z blachy ocynkowanej na miedzianą, połączonego z obiciem blachą sygnaturki i wykonaniu opierzenia).

Opis

Zabytek jest usytuowany w centrum cmentarza grzebalnego parafii Wniebowzięcia NMP w Sokołach, skierowany prezbiterium na północ.

Wzniesiony na rzucie prostokąta z trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Od frontu ma trójkondygnacyjny ryzalit, od wsch. prostokątną w planie zakrystię. Korpus główny i ryzalit są przekryte wspólnym dachem dwuspadowym, prezbiterium trójspadowym i zakrystia trójspadowymi. Na środku kalenicy znajduje się okazała, bardzo ozdobna sygnaturka otoczona spływami wolutowymi z wazami, nakryta niewielką kopułką i zwieńczona krzyżem. Elewacje podzielone są dwoma gzymsami: wąskim podokiennym i szerokim, profilowanym podokapowym, w partii ryzalitu i fasady osłoniętym daszkiem okapowym. Wnętrze cerkwi jednonawowe. Z prezbiterium wydzielone zostały dwie trapezoidalne zakrystie, mieszczące na piętrze loże kolatorskie. Prostokątne otwory lóż zamknięte są łukami odcinkowymi i osłonięte tralkowymi balustradami. Wschodnia zakrystia jest skomunikowana z zewnętrzną zakrystią. Chór muzyczny, usytuowany w drugiej kondygnacji ryzalitu, jest powiększony o balkon z wysuniętą częścią środkową wspartą na dwóch kolumnach.

Obiekt drewniany, w konstrukcji zrębowej, na kamiennej podmurówce, dachy i sygnaturka są pokryte blachą miedzianą. Elewacje szalowane pionowo. Najwyższa, trzecia kondygnacja ryzalitu zwieńczona jest trójkątnym szczytem wypełnionym szalunkiem ułożonym w romby i połączonym z motywem Oka Opatrzności wśród promieni. Okna nawy są prostokątne, podzielone na drobne kwatery, nieco mniejsze otwory tego kształtu znajdują się w ścianach zakrystii. W najwyższej kondygnacji ryzalitu półokrągłe okienko, w tylną ścianę prezbiterium occulus. Otwory drzwiowe prostokątne bądź zamknięte łukami dwuspadowymi (drzwi wejściowe), ozdobione nadświetlem, skrzydła nabijane deszczułkami we wzory z rombów. We wnętrzu nagi strop belkowy, podłoga z ceramicznych płytek, ściany nieoszalowane.

Wyposażenie z lat 30. XIX w.: trzy ołtarze w stylu późnego, ludowego baroku; ołtarz główny z bocznymi drzwiczkami. Ambona koszowa, dostępna ze wsch. loży kolatorskiej. Styl: barokowy.

Obiekt dostępny z zewnątrz. Owierany okazjonalnie, m.in. w czasie nabożeństwa 1 listopada.

oprac. Aneta Kułak, OT NID w Białymstoku, 04.09.2014 r.

Rodzaj: cerkiew

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  drewniane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_20_BK.57111, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_20_BK.160492