Wewnątrz kościoła ołtarz główny z obrazem przedstawiającym Chrystusa, XVI-wieczna chrzcielnica z herbami Sobockich oraz dwa przyścienne nagrobki Sobockich, z połowy XVI w. oraz nagrobek Cypriana Zawiszy Czarnego.

Historia

Kościół w Sobocie wzniesiony został w 1518 roku w stylu gotyckim. Fundatorem był prawdopodobnie Tomasz Sobocki - kasztelan i sędzia ziemski łęczycki. Data określająca czas budowy kościoła (mury przygotowane pod dach) została umieszczona na tablicy wewnątrz kościoła i na inskrypcji ("1518 T.S."), na kamieniu wmurowanym pod koroną muru północnej elewacji nawy. Pierwszy dokument dotyczący kościoła pochodzi z 1521 r. i jest związany z wizytacją kościoła przez abpa Jana Łaskiego. W 1558 r. prawdopodobnie z inicjatywy i fundacji Andrzeja Noskowskiego, biskupa płockiego, kościół otrzymał nową szatę w formach renesansu mazowieckiego grupy pułtuskiej, m. in. wzniesione zostały jego nowe szczyty. W 1851 r. przeprowadzono w kościele prace remontowe oraz dobudowano zakrystię i przedsionek. Kolejne prace restauratorskie przeprowadzono w 1909 r. W okresie międzywojennym ściany kościoła pokryte zostały polichromią wykonaną przez Zofię Badouin de Courtenay. W latach 1979-1980 dokonano wymiany pokrycia dachowego, w latach 1980-1982 konserwacji polichromii i w latach 1982-1983 konserwacji nagrobków Sobockich.

Opis

Kościół usytuowany jest na zachód od rynku, na terenie płaskim, zadrzewionym otoczonym murem z czerwonej cegły na kamiennej podmurówce, pochodzącym z końca XIX w. Brama główna znajduje się od północy, od strony ulicy Zachodniej. Po lewej stronie od wejścia, na ceglanym podeście ustawiona jest figurka św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus na ręku. W południowo-zachodnim narożniku placu przykościelnego, umieszczono drewniany krzyż misyjny oraz drewniana dzwonnica. Budynek kościoła murowany z cegły (w niższych partiach murów - cegła gotycka) i kamienia, orientowany. O obronnym charakterze kościoła świadczy niewielka, okrągła wieża, ozdobiona fryzem arkadowym, posiadająca kilka zaślepionych otworów strzelniczych. Kościół jest założony na rzucie o jednej, prostokątnej, zbliżonej do kwadratu nawie i węższym, prostokątnym prezbiterium, do którego od północy dobudowano zakrystię ze skarbczykiem. Od południa, w naroże pomiędzy nawą a prezbiterium wstawiona jest wspomniana wyżej, okrągła wieża mieszcząca wewnątrz schody prowadzące na strych. Od tej samej strony znajduje się kruchta, wtórnie dostawiona do nawy. Jednoprzestrzenne wnętrze nawy przykryte jest sklepieniem kolebkowym z lunetami, prezbiterium sklepieniem gwiaździstym, zakrystia kryształowym, a skarbczyk kolebką. Konstrukcja więźby dachowej nad nawą i prezbiterium storczykowa, wzmocniona leżącymi stolcami przy krokwiach. Nawa i prezbiterium przykryte dachami dwuspadowymi, wieża nakryta jest kopułką. Z zewnątrz do prostopadłościennej bryły kościoła przylegają uskokowe skarpy. Od wschodu i zachodu budowlę zdobią szczyty o falistym wykroju. Szczyt elewacji frontowej (zachodniej) stanowi trójkąt o gotyckich proporcjach, ozdobiony u podstawy rzędem ślepych arkadek sięgających połowy jego wysokości, nad którymi ozdoby - motywy kół i czworoliści. Szczyt ujęty w profilowany gzyms zmiękczony dwoma parami esownic. Na narożach i wierzchołku ustawione sterczyny w formie niewysokich słupków nakrytych stożkowym lub ostrołukowym zwieńczeniem. Podobny szczyt, z umieszczonym w nim kartuszem z herbem Jastrzębiec, zdobi prezbiterium. W jego ścianę wschodnią wbudowane są krucyfiks oraz dwie ozdobne rozety z ornamentem roślinnym. W dolnej części lewego zdobienia, widać podpis o treści "Van Der Honitz". Poniżej, na jednej z cegieł wyryta jest data "1886". Jeszcze wyżej, na ślepej ściance jednej z arkadek, widać inicjały "E.S." oraz herb szlacheckiego rodu Jastrzębiec, związany z Janem Dzierzgowskim - wojewodą mazowieckim w XVI w., bratem abpa gnieźnieńskiego Mikołaja Dzierzgowskiego. W poziomie parteru tej ściany umieszczona jest duża żeliwna tablica z 1855 r., posiadająca w czterech rogach ozdobne rozety oraz wypukłą inskrypcję. Główne wejście do kościoła, umieszczone, w ścianie zachodniej, obramione jest skromnym, zamkniętym półkoliście portalem, na którym znajduje się arkadowe okno wypełnione witrażem. Do kruchty, przylegającej do południowej ściany nawy, prowadzą jednoskrzydłowe, żelazne drzwi. Po obu stronach wejścia, zawieszone są czarne, żeliwne tablice. Okna nawy i prezbiterium ostrołukowe. Mury nawy i prezbiterium wieńczy dwuczłonowy, szeroki, bielony pas podokapowy. Bielone są również glify okien. We wnętrzu ściany nawy i prezbiterium podzielone są wnękami arkadowymi. Ponad arkadami w dolnej części podniebienia sklepiennego, umieszczono rząd ślepych arkadek. Kościół wyposażony jest w trzy ołtarze. Przy ołtarzu znajdują się dwa przyścienne, wykonane z piaskowca nagrobki Sobockich - architektoniczne z wnękami prostokątnymi na płyty rzeźbione, na cokołach i ze zwieńczeniami. Jeden dwukondygnacyjny, Tomasza Sobockiego - kasztelana łęczyckiego (zm. 1527 r.) i jego syna Jakuba - dworzanina króla Zygmunta I Starego (zm. 1540 r.), z dwoma płytami z leżącymi postaciami. Nagrobek ten, prawdopodobnie najstarszy piętrowy, renesansowy nagrobek w Polsce, wystawił ojcu i bratu Tomasz Sobocki - kanclerz króla Zygmunta I, zmarły w 1548 r. Jego jednokondygnacjowy nagrobek, fundacji brata stryjecznego Brycjusza Sobockiego, kasztelana gostynińskiego - umieszczony obok, zdobi odlana z brązu płyta przedstawiająca leżącą postać zmarłego w zbroi, hełm i kartusz herbowy. W kościele znajdują się także tablice epitafijne i przyścienny nagrobek klasycystyczny Cypriana Zawiszy Czarnego (+1827) i jego żony Marii (z 1853 r.), wykonany z piaskowca, z posągiem młodzieńca gaszącego pochodnię. Cyprian Zawisza Czarny był ojcem Artura Zawisza Czarnego - uczestnika powstania listopadowego.

Zabytek dostępny przez cały rok. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Jolanta Welc Jędrzejewska, OT NID w Łodzi, 26.06.2014 r.