Usytuowanie i opis

Zabytek znajduje się na skraju miasta, około 250 m na południowy wschód od rynku, przy ulicach Browarnej i Staropocztowej. Niewielkie wzgórze zamkowe leży około 300 m na zachód od rzeki Białej Przemszy. Głównym elementem zachowanych reliktów zamku są dolne partie masywnej, mieszkalno-obronnej wieży. W planie jest ona prostokątna i ma wymiary 12 na 11 m, a grubość jej murów wynosi 2,3 m. Wysokość zachowanych pozostałości ma około 4 m, ale oryginalnie wieża miała 3, lub nawet cztery kondygnacje. Obiekt zbudowano z kamienia łamanego łączonego zaprawą wapienną. Wieża powstała w dwóch etapach. Pierwotnie była pomyślana jako jedna z półbaszt (otwarta od strony zachodniej), następnie dobudowano do niej część zachodnią, co nastąpiło najprawdopodobniej w latach 1284-1286 r. W pierwszej fazie rozwojowej wieża otoczona była fosą (szeroką na około 7 m) oraz prawdopodobnie parkanem, poza tym nie posiadała już żadnych innych elementów architektury obronnej. Na początku XIV w. do wieży dobudowano mały budynek bramny oraz przybudówkę, pełniącą rolę klatki schodowej, a poza tym od strony wschodniej podparto ją dwoma przyporami. Ponadto wieżę otoczono szerokim na 6-8 m wałem ziemnym, który najpewniej posiadał zwieńczenie w postaci konstrukcji drewnianej, a fosę poszerzono do 10 m szerokości. Według J. Pierzaka w pierwotnym zamyśle zamek biskupów krakowskich miał posiadać mur obwodowy. Mur ten zaczęto wznosić na planie czworoboku o wymiarach 124 x 90 x 75 x 90 m, ale najprawdopodobniej nigdy nie został ukończony, a wręcz przeciwnie, zmieniono koncepcję i szybko go rozebrano. W sumie, relikty muru obwodowego dotrwały do naszych czasów w bardzo niewielkim stopniu. Trzeba dodać, że jak uważa J. Pierzak, zamek sławkowski nie ma analogii w Małopolsce, natomiast wykazuje powiazania śląskie, a konkretnie do zamków wzniesionych we Wrocławiu i Opolu.

Historia

Zamek zbudowano w 2. połowie XIII w. i powstał na tak zwanym surowym korzeniu. Według J. Pierzaka budowę rozpoczął w latach 1280-1283 biskup krakowski Paweł z Przemankowa, ale ukończył ją dopiero jego następca Jan Muskata. Trzeba dodać, że w świetle ustaleń J. Pierzaka, w międzyczasie doszło do zmiany koncepcji budowlanej - z przyczyn polityczno-finansowych finalnie zrealizowane założenie było mniejsze od pierwotnie zaplanowanego. Zamek, choć mniejszy niż planowano, istniał już w 1289 r., wiadomo bowiem, że w tym roku zdobył go Henryk IV Probus, który walcząc o tron krakowski i zmierzał ze swoimi wojskami z Wrocławia do Krakowa. Fakt ten jest odnotowany w źródłach historycznych i jest to pierwsza wzmianka o sławkowskim obiekcie. Już w 1291 r. zamek wszedł w posiadanie czeskich Przemyślidów i stał się strategicznym punktem oparcia w ich dążeniach do objęcia korony Polski. Dwa lata po śmierci Pawła z Przemankowa, to jest w 1294 r., przeszedł w posiadanie jego następcy, biskupa krakowskiego Jana Muskaty, który jako stronnik Przemyślidów w 1295 r. otrzymał od Wacława II prawo do obwarowania swoich miast, w tym m.in. Sławkowa. Nie wiadomo czy udało mu się ufortyfikować miasto, ale na początku XIV w. rozbudował wieżę mieszkalno-obronną i towarzyszące jej umocnienia. Ze źródeł pisanych wiadomo, że ze sławkowskiej siedziby uczynił bazę wypadową dla swoich najemników, którzy realizując politykę popierania Przemyślidów, najeżdżali wsie i miasteczka Małopolski. W 1306 r. zostaje zamordowany Wacław III, ostatni przedstawiciel tej dynastii, a w 1307 r. Sławków zostaje zajęty przez Władysława Łokietka. Dalsza walka z przyszłym królem Polski ma już coraz mniejszy sens i w efekcie Jan Muskata, zagorzały przeciwnik Władysława Łokietka, musiał w 1320 r. obserwować jego koronację na Wawelu. W latach 1433, 1434 i 1455 Sławków był łupiony i palony przez oddziały husyckie. Podczas ostatniego najazdu zamek został zniszczony przez zaciężne oddziały morawsko-polskie, pod dowództwem Jerzego Stosza i Mikołaja Świeborowskiego. Po tym wydarzeniu prawdopodobnie nie został już odbudowany.

Stan i wyniki badań

Na stanowisku przeprowadzono siedem sezonów badań archeologicznych (1983, 1985-1990), a pracami kierował dr Jacek Pierzak. Podczas prac odsłonięto i rozpoznano zachowane relikty architektury obronnej oraz znaleziono liczne zabytki ruchome.

Obiekt jest ogrodzony, ale dostępny przez cały rok. Klucze do bramy oraz zabytki z badań archeologicznych znajdują się w Miejskim Ośrodku Kultury w Sławkowie, w Siedzibie Działu Kultury Dawnej mieszczącej się na ulicy Rynek 9.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 08.08.2014 r.