Posiada istotne wartości artystyczne i historyczne w skali kraju.

Historia

Historia obecnego kościoła parafialnego pw. Podwyższenia Krzyża i św. Mikołaja sięga połowy XIII wieku. Informację o istnieniu w tym miejscu wcześniejszego kościoła datowanego na 1203 r. znajdujemy w „Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis” Jana Długosza, jednak obecnie odrzuca się tę wersję z uwagi na brak jej naukowego potwierdzenia w badaniach architektonicznych i archeologicznych. Świątynia jest budowlą niejednorodną. Najstarsza część kościoła to prosto zamknięte prezbiterium wzniesione z cegły nietynkowanej o układzie wendyjskim, do którego od pn. przylega kolebkowo sklepiona zakrystia nadbudowana o piętro w 1928 r. Prawdopodobnie w XV w. do prezbiterium dobudowano prostokątną kamienną nawę zbliżoną do kwadratu, którą przebudowano w XVIII w. i na pocz. XIX wieku. Od zach. do nawy przylega masywna wieża wzniesiona w okresie średniowiecza, w późniejszym czasie podwyższona. Wieżę poprzedza kruchta dobudowana w 2. poł. XIX wieku. W czasie działań wojennych hełm i górna kondygnacja wieży uległy zniszczeniu, ale po zakończeniu wojny zostały odtworzone w analogicznej formie.

Opis

Kościół usytuowany jest na obszarze historycznego starego miasta na pn. wsch. od rynku głównego, przy ul. Kościelnej. Jest obiektem orientowanym, murowanym z cegły i kamienia. Nawa, wieża i kruchty są otynkowane. Kościół utrzymany jest w stylu gotyckim z elementami baroku oraz wieżą z elementami XIX-wiecznego historyzmu. Złożony jest z krótkiej, prostokątnej nawy, do której od wsch. przylega niższe, prosto zamknięte dwuprzęsłowe prezbiterium, a od zach. czworoboczna wieża. Bryła kościoła przekryta została dachami dwuspadowymi. Do prezbiterium od strony pn. przylega dwukondygnacyjna zakrystia kryta dachem pulpitowym, granicząca z piętrową przybudówką i jednokondygnacyjną kruchtą po pd. stronie nawy. Pierwsza z dachem pulpitowym, druga dwuspadowym. Nad bryłą kościoła dominuje trzykondygnacyjna wieża zwieńczona czworobocznym hełmem kopulastym zakończonym podwójną latarnią. Wejście główne usytuowane jest w jednokondygnacyjnej kruchcie nakrytej dachem dwuspadowym, poprzedzającej wieżę od strony zachodniej. Elewacje nawy od pd. i pn. są trzyosiowe, podkreślone symetrycznie rozmieszczonymi otworami okiennymi zamkniętymi łukowo. Dodatkowo w elewacji pd. ścianę urozmaicają uskokowe szkarpy. Trzyosiową wsch. elewację prezbiterium charakteryzują rozglifione ostrołukowe otwory okienne, natomiast dwuosiową elewację pd. urozmaicają otwory półkoliście zamknięte. Obie elewacje są oszkarpowane, a ściany wieńczy fryz arkadkowy oraz ceglany. W kościele zachowały się pozostałości gotyckiego detalu architektonicznego. Prezbiterium, wyodrębnione z nawy za pomocą łuku tęczowego o ostrołukowym profilu nakrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe. Jego przęsła wydzielone zostały szerokim gurtem spływającym na bogato dekorowane wsporniki uskokowe. Na zwornikach żeber sklepiennych przedstawiono baranka eucharystycznego oraz rozety. Wnętrze nawy utrzymane jest w stylu barokowym i rokokowym. Jednak w świątyni odnaleźć możemy również relikty polichromii gotyckich, renesansowych i barokowych. W pd. części nawy zachowany jest kamienny portal ostrołukowy z 2. poł. XV w a w zach. zachowała się empora muzyczna z XVIII w. wsparta na słupach.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Dorota Bajowska, OT NID w Katowicach, 12-11-2015 r.