Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Rydno - zespół paleolitycznych osad przemysłowych wraz z kopalnią hematytu - Zabytek.pl

Rydno - zespół paleolitycznych osad przemysłowych wraz z kopalnią hematytu


stanowisko o funkcji gospodarczej 13-12 tys. lat temu Skarżysko-Kamienna

Adres
Skarżysko-Kamienna

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. skarżyski, gm. Skarżysko-Kamienna

Unikalny w Europie kompleks późnopaleolitycznych obozowisk, związanych z obróbką krzemienia i wydobyciem hematytu, używanego do wytwarzania czerwonego barwnika (ochry), stosowanego do celów rytualnych.

Usytuowanie i opis

Rezerwat obejmuje obszar w dolinie Kamiennej, rozciągający się na długości około 10 km, od wschodniej części Skarżyska-Kamiennej po Wąchock. Opis stanowiska: Nazwę "Rydno" wymyślił  Stefan Krukowski jako grę słów: rudy, ryć, rydel. Określa ona kilkaset stanowisk, skupionych wokół kopalni hematytu, na piaszczystych wydmach po obu stronach Kamiennej.

Historia

Obozowiska łowców reniferów i ślady eksploatacji hematytu pochodziły z czasów kultury hamburskiej (około 13-12 tys.lat temu), kompleksu Federmesser (około 11,8-10,8 tysiąca lat temu), kultury Bromme-Lingby (około 11,8-10,8 tysiąca lat temu) i kultury świderskiej (około 10,8-10 tysiąca lat temu). Kres temu osadnictwu położyło ocieplenie się klimatu pod koniec epoki lodowcowej i przypuszczalna migracja w północno-wschodnim kierunku za stadami reniferów. Tereny te były później wielokrotnie zasiedlane w mezolicie, neolicie, epoce brązu i żelaza. Współcześnie obiekty niszczono przez niekontrolowany pobór piasku, uprawy rolne i dzikie wysypiska śmieci.

Stan i wyniki badań

W 1921 roku Ludwik Sawicki znalazł kilka stanowisk w Marcinkowie, a w latach 1923-1925 w rejonie Łyżew, Nowego Młyna (obecnie Skarżysko) i Grzybowej Góry. W 1937 roku badania rozpoczął Stefan Krukowski, który jako pierwszy odkrył związek kopalni hematytu z koncentracją osadniczą w dolinie Kamiennej. Wojna przerwała prace. W latach 1943-1944 Krukowski przeprowadził badania powierzchniowe, a w latach 40. i 50. XX wieku kierował szeregiem kampanii wykopaliskowych. W 1957 roku obszar ten wpisano do Rejestru Zabytków. W latach 1976-1981 i w 1984 roku badania prowadził Romuald Schild z Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN w Warszawie, w latach 1977-1980 Stefan Karol Kozłowski z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. W 1986 roku wznowiono decyzję konserwatorską, sprecyzowano granice oraz powołano rezerwat "Rydno". Od 1988 roku do dzisiaj trwają badania ratownicze Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN i Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, kierowane przez Jacka Andrzeja Tomaszewskiego, Halinę Królik i Elżbietę Ciepielewską. W 2011 roku w rejonie "Nad Piaską" badania prowadzili Witold Migal i Michał Przeździecki z Uniwersytetu Warszawskiego. Na terenie „Rydna” odkryto liczne ślady odkrywkowej eksploatacji otoczaków hematytu, w postaci szybów lub dołów o głębokości do 1,5 m. Wydobyte bryły były następnie rozkruszane i rozcierane na proszek, w celu uzyskania czerwonego barwnika - ochry. Docierał on na odległość nawet kilkuset km na zachód. Ten, odkryty w Całowaniu pod Warszawą, jednym z najważniejszych stanowisk z tego czasu na ziemiach polskich, też pochodził z „Rydna”. Wokół kopalni znaleziono liczne ślady osadnictwa, składające się zarówno z obozowisk podstawowych, niekiedy z pojedynczymi obiektami mieszkalnymi (jednorodzinny, zagłębiony w ziemię obiekt kultury świderskiej, związany zapewne z zimowym rozproszeniem ludności i indywidualnymi polowaniami), jak i z mniejszych nagromadzeń zabytków kamiennych, będących śladem wielokrotnych pobytów na krótkotrwałych biwakach. Rozmiary obozowisk i występowanie importów (obecność obsydianów z Gór Tokajskich czy radiolarytów z Białych Karpat) świadczą o ponadregionalnym znaczeniu tego ośrodka. W pewnych okresach złoża mogły być kontrolowane przez niezwykle duże (jak na ówczesne warunki) społeczności, które czerpały korzyści z wymiany ochry lub prawa dostępu do kopalni.

Dostęp do zabytku ograniczony, własność prywatna. Materiał zabytkowy znajduje się w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie. Od 2005 roku na terenie Rezerwatu co rok odbywa się Piknik Archeologiczny (www.rydno.com).

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 08.10.2014 r.

Bibliografia

  • Fiedorczuk J., Późnopaleolityczne zespoły krzemienne ze stanowiska Rydno IV 57 w świetle metody składanek, „Przegląd archeologiczny” 1992, t. 39, s. 13-65
  • Fiedorczuk J., Production, selection and `export` of blanks In the Final Palaeolithic Masovian complex. A case study of the blade workshops from Rydno IV/57 in Southern Poland, “Archaeologia Polona” 1995, t. 33, s. 59-69
  • Fiedorczuk J., Processing workshops and habitation sites of the Fial Palaeolithic Masovian complex. A view from the perspective of flint artefacts refitting, [w:] Schild R., Sulgostowska Z. (red.) Man and Flint, Warszawa 1997, s. 201-208
  • Fiedorczuk J., Rydno IV/57 - An Example of Flint Economy on the Mazovian Sites, [w:] Kozłowski S.K., Gurba J., Zaliznyak L.L. (red.) Tanged Points Cultures in Europe, “Lubelskie Materiały Archeologiczne”, 1999, t. 13, s. 76-84
  • Fiedorczuk J., Final Paleolithic Camp Organization as Seen from the Perspective of Lithic Artifacts Refitting, Warszawa 2006
  • Gieysztor-Symczak E., Materiały ze stanowiska “Nad Piaską” w Grzybowej Górze, woj. kieleckie (na podstawie badań z lat 1977-78), „Wiadomości Archeologiczne” 1981, t. 46(1), s. 78-98
  • Hensel Z., Physical and chemical examination of hematite grains from Rydno and Całowanie, "Przegląd Archeologiczny" 1981, t.29, s. 98-100
  • Królik H., Schild R., Rydno - a final Palaeolithic ochre mining complex, „Przegląd Archeologiczny”, 1981, t. 29, s. 53-98
  • Królik H., Schild R., Rydno, A Final Paleolothic Ochre Mine and Surrounding Aggregation Grounds [w:] VIIth Internatioal Flint Symposium Warszawa-Ostrowiec Świętokrzyski, 4-8 Septmber 1995. Guidebook of Excursion 2, Warszawa 1995, s. 20-23
  • Królik H., Schild R., Rydno, A Final Paleolothic Ochre Mine and Surrounding Aggregation Grounds [w:] Kozłowski S.K., Gurba J., Zaliznyak L.L. (red.) Tanged Points Cultures in Europe, “Lubelskie Materiały Archeologiczne”, 1999, t. 13, s. 146-163
  • Królik H., Schild R., Tomaszewski A.J., Ciepielewska E., Who was who? Raw material and techno-structural patterning of Masovian occupants of the Rydno complex [w:] Koerlin G., Weisgerber G. (red.) Stone Age - Mining Age. Der Anschnitt 19, Bochum, 2006, s. 17-28
  • Lejawa J., Rezerwat archeologiczny „Rydno”, (maszynopis)
  • Schild R., Wieloprzemysłowe stanowisko Rydno IV/57 (Grzybowa Góra pow. Starachowice), [w:] „Materiały do prehistorii pleistocenu i wczesnego holocenu", Wrocław, 1967, s.124-208
  • Schild R., Terminal Paleolithic of the North European Plain. A Review of lost chances. potential, and hopes [w:] Wendorf F., Close A. (red.) Advances in World Archeology, 1984, vol. 3, s. 193-274
  • Schild R., Królik H., Tomaszewski A.J., A Raw material economy of the Paleolithic and mesolithic occupants of the Rydno complex [w:] Schild R., Sulgostowska Z. (red.) Man and Flint. Proceedings of the VIIth International Flint Symposium, Warszawa-Ostrowiec Świętokrzyski, September 1995, Warszawa 1997, s. 285-293
  • Schild R., Królik H., Tomaszewski A.J., Ciepielewska E.,Sociotopographic patterning of Rydno as seen after nearly a centenial of exploration [w:] Kobusiewicz M., Kabacinski J., Studies in the Final Palaeolithic Settlement of the Great European Plain, Poznań 2007, s. 87-97
  • Schild R., Królik H., Tomaszewski A.J., Ciepielewska E., Rydno. A Stone Age Red Ochre Quarry and Socioeconomic Center. A Century of Research, Warszawa 2011
  • Tomaszewski A.J., Królik H., Ciepielewska E., Laprus-Madej B., Mańka D., Rydno`s obsidians: almost all of them [w:] Sulgostowska Z., Tomaszewski A.J. (red.) Man-Millennia-Environment. Studies In Honour of Romuald Schild, Warszawa 2008, s. 293-300
  • Tomaszewski A.J., Królik H., Ciepielewska E., Mańka D., Kto inny, kiedy indziej, na drugim brzegu. Różnice w wykorzystywaniu krzemienia czekoladowego w niektórych zespołach późno paleolitycznych na Rydnie [w:] Borkowski W., Libera J., Sałacińska B., Sałaciński S. (red.) Krzemień czekoladowy w pradziejach. Materiały z konferencji w Orońsku, 08-10.10.2003, Warszawa-Lublin 2008, s. 379-397