Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela


kościół pocz. XIII w. Skalbmierz

Adres
Skalbmierz, Partyzantów 2

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. kazimierski, gm. Skalbmierz - miasto

Świątynia w Skalbmierzu jest istotnym przykładem średniowiecznej architektury sakralnej w Polsce.

Wyposażenie kościoła z końca XVI-XVIII wieku stanowi jeden z ważniejszych nowożytnych zespołów tego typu w Małopolsce, na szczególną uwagę zasługuje, unikalny w skali kraju, obraz przypisywany Jacobowi Jordaensowi „Pokłon Trzech Króli” (1640 rok).

Historia

Romańska świątynia w Skalbmierzu powstała zapewne w XII wieku. Wówczas była to prawdopodobnie dwuwieżowa, jednonawowa budowla, z emporą zachodnią. Przypuszcza się, że już w XII wieku funkcjonowała przy niej kolegiata, której prepozyta po raz pierwszy wzmiankują źródła w 1217 roku. W 1235 roku książę Konrad Mazowiecki nakazał przebudowę i ufortyfikowanie kościoła. W 1326 roku odnotowano istnienie przy nim parafii. W 1443 roku na skutek trzęsienia ziemi zawaliły się sklepienia i część jego murów. Fakt ten tłumaczy genezę budowy obecnej, gotyckiej świątyni wzniesionej, z wykorzystaniem wcześniejszych murów i wież, w dwóch etapach z fundacji wiernych i prawdopodobnie bpa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. W 3. ćwierci XV wieku zbudowano korpus nawowy, a prezbiterium końca XV wieku. W początkach XVI wieku powstały zakrystia i skarbczyk z kapitularzem na piętrze. W 1. połowie XVII wieku przeprowadzono remont świątyni, połączony z przebudową fasady zachodniej i z wymianą sklepień w nawach. W 4. ćwierci XVII wieku - 3. ćwierci XVIII wieku wymieniono znaczną część dotychczasowego jej wyposażenia na późnobarokowe. W 1819 roku skasowano tutejszą kolegiatę. W 1853 roku wystawiono przy północnej fasadzie kościoła kruchtę. W latach 1873-1875 został on gruntownie wyremontowany. W 1906 roku uległ pożarowi, w którego wyniku spłonęło część wyposażenia wnętrza, w tym ołtarz główny. W latach 1907-1908 częściowo usunięto skutki pożogi (odnowiono główny ołtarz na wzór wcześniejszego). W latach 1949-1952, 1990-1997, 2001-2002 i 2011 przeprowadzono przy kościele szereg prac konserwatorskich i restauratorskich, które przyczyniły się do poprawy stanu technicznego zabytku i jego estetyki. W latach 2009-2012 wykonano konserwację chrzcielnicy, części ołtarzy bocznych i stalli.

Opis

Kościół usytuowano w południowej części miasta, pośrodku owalnego placu (dawnego cmentarza), otoczonego kamiennym murem z neogotycką dzwonnicą w północno-wschodnim narożu. Gotycka, orientowana świątynia jest trójnawową, filarowo-skarpową bazyliką z trójprzęsłowym, kwadratowym korpusem i prostokątnym prezbiterium, zamkniętym wielobocznie. Przy styku korpusu i prezbiterium, po obu stronach, znajdują się czworoboczne, romańskie wieże, do północnej z nich dostawiono prostokątny budynek (początek XVI wieku) mieszczący: skarbczyk z kręconymi schodami w grubości murów i dwuprzęsłową zakrystię. Do korpusu nawowego przylegają również dwie kruchty, zachodnia prostokątna i północna pięcioboczna. W wysokiej bryle świątyni, opiętej szkarpami, dominują boczne czterokondygnacyjne wieże z neogotyckimi hełmami, nawa główna i nieco niższe prezbiterium. Znacznie niższe są pozostałe części świątyni, to jest skarbczyk z kapitularzem na piętrze, zakrystia, kopułowa kruchta północna i kruchta zachodnia. Kościół wystawiono z ciosów, kamienia łamanego i z cegły. Wnętrze mat częściowo tynkowane. Korpus nawowy na zewnątrz oblicowano nieregularnym kamieniem. Dachy obiektu pokryte zostały miedzianą blachą. Kamienne i ceglane elewacje ze szkarpami, o wydatnych uskokach, przepruto oknami z kamiennymi obramowaniami o wykroju: ostrołukowym z częściowo zachowanymi maswerkami (w korpusie nawowym i prezbiterium) i prostokątnym (w zakrystii i skarbczyku). Fasadę zachodnią akcentują: dwukondygnacyjny szczyt ze spływami wolutowymi i opilastrowana kruchta z murowanymi w nią fragmentami rzeźbiarskimi z 1. ćwierci XVII wieku (zapewne pozostałość nagrobka). Wnętrze świątyni nakrywają sklepienia kolebkowo-krzyżowe (w korpusie nawowym i kruchcie zachodniej) i krzyżowo-żebrowe (w prezbiterium z dwoma rzeźbionymi zwornikami z infułą i głową Chrystusa; w zakrystii i w kaplicy w przyziemiu wieży). Wśród jej cennego wyposażenia, w znacznej mierze barokowego, godnymi odnotowania są m.in. boczne ołtarze i ambona z 4. ćwierci XVII-XVIII wieku, stalle z 2. połowy XVII wieku, obudowa rzeźbiarska tęczy z Grupą Ukrzyżowania na belce tęczowej z końca XVII - 1. ćwierci XVIII wieku, ławka przełożonego kolegiaty z 1592 roku (wykonana przez Bartłomieja Wachowskiego), obraz Pokłon Trzech Króli z około 1640 roku (przypisywany Jacobowi Jordaensowi lub jego warsztatowi), manierystyczne epitafium Jana Krzeckiego po 1599 roku (atryb. warsztat krakowski), „marmurowe” epitafium księdza Antoniego Stanczlewicza (zm. 1758), epitafium ks. Stanisława ze Skalbmierza (zm. 1431) z popiersiem autorstwa Piusa Welońskiego, wystawione w 1900 roku.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 03.09.2014 r.

Bibliografia

  • Adamczyk A., Prace remontowo-konserwatorskie i budowlane w granicach województwa świętokrzyskiego i dawnego kieleckiego, [w:] Prace konserwatorskie w latach 1990-2000. Dziesięć lat Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, red. A. Piasecka, Kielce 2001, s. 33.
  • Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej, [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 37.
  • Katalog zabytków sztukiPolsce, t. 3: Województwo kieleckie, red. J. Z. Łoziński, B. Wolff, z. 9: Powiat pińczowski, oprac. K. Kutrzebianka, J. Z. Łoziński, B. Wolff, Warszawa 1961, s. 83-87.
  • Kazimierza Strończyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855), t. II: Gubernia Radomska, oprac. K. Guttmejer, Warszawa 2010, s. 58-59, 269-270.
  • Kubica, E., Katalog zabytków wczesnośredniowiecznej architektury monumentalnej Małopolski, Rusi Halickiej i Wołynia, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego” 1996, t. XVII, s. 131-189.
  • Kumor B. S., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1975, t. 3, Kraków 2000, s. 173-194.
  • Olczak S. K., Olszewski D., Parafia Skalbmierz. Zarys dziejów, Kielce 2000.
  • Ornamenta Ecclesiae. Sztuka Sakralna diecezji kieleckiej. Katalog Wystawy, red. K. Myśliński, Kielce 2000, s. 24, 61-62.
  • Pencakowski P., Włodarek A., Skalbmierz, [w:] Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, t. 2: Katalog Zabytków, red. A. Włodarek, Warszawa 1995, s. 206.
  • Rosiński P., Zabytkowe organy w województwie kielecki, Warszawa-Kraków 1992, s. 264-266.
  • Sztuka polska przedromańska i romańska o schyłku XIII wieku, red. M. Walicki, t. 2: Katalog i bibliografia zabytków, oprac. M. Pietrusińska, Warszawa 1971, s. 755-756.
  • Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000, s. 221-222.
  • Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009, s. 432-433.
  • Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974, s. 115-119.
  • Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątekPińczowskiem, Skalbmierskiem i Wiślickiem. Marjówka 1927, reprint Kielce 2000, s. 381-407.
  • Wiśniewski E., Prepozytura wiślicka do schyłku XVIII wieku. Materiały do struktury organizacyjnej, Lublin 1976, s. 157-159.
  • Wojtasik Z., Zub J., Konserwacja tzw. zabytków ruchomych, [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 135-136.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.67757, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.3779