Plany wykonał zapewne arch. Krzysztof Bonadura Starszy. W XIX w. budynek został rozebrany. W zrekonstruowanym w 1995 r. skrzydle południowym mieści się obecnie Muzeum - Zamek Opalińskich. Ekspozycja prezentuje dzieje ziemi sierakowskiej od czasów najdawniejszych po współczesność. Na szczególną uwagę zasługują eksponowane w urządzonym w przyziemiu mauzoleum unikalne w skali europejskiej siedemnastowieczne sarkofagi Opalińskich.

Historia

Początki Sierakowa sięgają średniowiecza. Najstarsza wzmianka o mieście pochodzi z 1251 r. W 1388 r. potwierdzony jest miejski charakter osady. Lokacja nastąpiła zapewne w 1358 r. (wg innych źródeł - już w 1334 r.). W 1419 r. król Władysław Jagiełło potwierdził prawa miejskie. Sieraków był miastem prywatnym. Jego właścicielami w latach przed 1338-1450 były rody Borkowiców, Zarembów i Nałęczów Sierakowskich. W 1450 r. dobra sierakowskie zostały zakupione przez przedstawiciela jednego z najznamienitszych rodów wielkopolskich - Łukasza Górkę, wojewodę wielkopolskiego. W 1571 r. Górkowie sprzedali dobra Rokossowskim. Od 1591 r. dziedzicami Sierakowa stali się Opalińscy h. Łodzia. Za czasów Opalińskich nastąpił rozkwit miasta. W rękach tego rodu dobra pozostawały do 1749 r., kiedy to nabył je Henryk Bruehl. W latach 1789-1818 właścicielami Sierakowa byli Bnińscy h. Łodzia. W 1818 r. dobra zostały wykupione przez skarb pruski dla zakładanej tu stadniny koni. Od 1827 r. Sieraków był własnością króla pruskiego Fryderyka III.

Pierwsza budowla obronna na terenie dzisiejszego zamku została wzniesiona przez Nałęczów już w XIV w. Wzmiankowano ją w 1397 r. jako zniszczoną. Odbudował ją na pocz. XV w. Dobrogost z rodu Nałęczów. Wygląd powstałego w paru etapach obiektu można odtworzyć na podstawie przekazów i badań archeologicznych. Zamek wzniesiono na rzucie czworoboku. Składał się z dwóch prostokątnych piętrowych skrzydeł, południowego i północnego, nakrytych dachami dwuspadowymi. Skrzydła te połączone były poprzecznym skrzydłem zachodnim. Budynki otaczały niewielki dziedziniec od wschodu zamknięty murem kurtynowym z bramą. Sklepione pomieszczenia przyziemia pełniły funkcje gospodarcze i obronne, na piętrze znajdowały się pomieszczenia mieszkalne. Prace prowadzone przez Górków ograniczały się do aranżacji wnętrz oraz ich wyposażenia. W k. XVI w. zamek został zniszczony przez pożar. Szeroko zakrojona odbudowa i przebudowa zamku na okazałą rezydencję przeprowadzona została w 1. ćw. XVII w. przez Piotra Opalińskiego, kasztelana i wojewodę poznańskiego. Plany wykonał zapewne Krzysztof Bonadura Starszy. Podczas tych prac zachowane gotyckie mury zostały podwyższone o dwie kondygnacje. Od wschodu dobudowane zostało czwarte skrzydło, zamykające pomniejszony wewnętrzny dziedziniec. Budynki nakryto wysokimi dachami o renesansowych szczytach. W czasach Krzysztofa Opalińskiego do wschodniej partii budynku dobudowano reprezentacyjne schody, a wokół rezydencji założone zostały ogrody. W 2. poł. XVIII w. administrowany przez zarządców budynek zaczął popadać w ruinę. Ok. 1774 r. rozebrane zostało skrzydło północne. Pozostałe zabudowania rozebrano w 1832 r., pozostawiając jedynie sklepione pomieszczenia przyziemia skrzydła południowego, użytkowane jako lodownia. Przez teren zamku poprowadzona została nowa ulica łącząca miasto ze stadniną.

W 1991 r. w związku z konserwacją odkrytych w podziemiach klasztoru Bernardynów w Sierakowie sarkofagów Opalińskich postanowiono, iż miejscem ich dalszego przechowywania będzie zrekonstruowane skrzydło południowe zamku. W tym samym roku wykonano inwentaryzację obiektu. W latach 1993-1994 przeprowadzone zostały badania zachowanych reliktów zamku. Prace te pozwoliły na ustalenie chronologii budowli oraz ustalenie kształtu skrzydła południowego. Na tej podstawie opracowany został projekt jego odbudowy. Prace budowlane zakończyły się w maju 1995 r. Zrekonstruowane skrzydło przeznaczone zostało na potrzeby muzeum, w jednym ze sklepionych pomieszczeń przyziemia ustawiono sarkofagi Opalińskich.

Opis

Pozostałości zamku usytuowane są na południowym brzegu Warty, w północno-wschodniej części Sierakowa, na wschód od Rynku. Po południowej stronie przecinającej obecnie założenie ul. Stadniny znajduje się zrekonstruowane skrzydło południowe. Zarys dawnego skrzydła północnego oraz wewnętrznego dziedzińca zaznaczono jedynie w poziomie terenu. Na wschód od pozostałości zamku znajdują się zabudowania folwarku i stadniny koni.

Skrzydło południowe wzniesione zostało na rzucie prostokąta. Gotyckie pozostałości murów i sklepień zostały starannie zakonserwowane. Piętro nadbudowano, przy użyciu gotyckiej cegły. Całość nakryto wysokim dachem dwuspadowym, pokrytym dachówką ceramiczną. Elewacje wykonano z nowej cegły o gotyckich kształtach, o uproszczonym detalu, nawiązującym do elementów odkrytych podczas badań archeologicznych. Elewacje wschodnia i zachodnia zwieńczona jest prostymi, ceglanymi szczytami. Przy nadbudowie piętra zachowano barokową dyspozycję wnętrz (kwadratowa, sklepiona izba, dalej sień ze schodami i okazała, sklepiona jadalnia). Odtworzono też znane z badań barokowe sklepienia.

W sklepionym kolebkowo wnętrzu przyziemia znajduje się obecnie mauzoleum Opalińskich. Umieszczono tu wykonane z cyny i miedzi sarkofagi rodowe, pochodzące z XVII w. W pozostałych pomieszczeniach urządzono ekspozycję obrazującą dzieje miasta od czasów najdawniejszych po współczesność.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. W obiekcie mieści się obecnie Muzeum - Zamek Opalińskich. W mauzoleum w przyziemiu zamku eksponowane są cenne sarkofagi Opalińskich. Więcej informacji na stronie internetowej muzeum-sierakow.pl

Oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 28.11.2014 r.