Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

fort pancerny XV Borek - Zabytek.pl

fort pancerny XV Borek


architektura obronna 1892 - 1900 Siedliska

Adres
Siedliska

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. przemyski, gm. Medyka

Dobrze zachowany i utrzymany fort wraz z baterią sprzężoną XVa ma duże wartości naukowe jako przykład systemu fortyfikacji fortowej grupowej oraz etap w rozwoju fortyfikacji twierdzy pierścieniowej w Przemyślu.

Przedstawia dużą wartość historyczną - spełnił ważną rolę podczas walk o Twierdzę Przemyśl - a także walory krajobrazowe. Jako istotny element zespołu fortyfikacji Twierdzy Przemyśl jest ważnym zabytkiem o znaczeniu europejskim.

Historia

W 1887 r., w związku z zagrożeniem wybuchu wojny z Rosją, Generalny Inspektor Inżynierii gen. Daniel Salis Soglio uzyskał zgodę na dodatkowe wzmocnienie Twierdzy Przemyśl. W ramach tych prac na wzgórzu Borek-Las wzniesiono prowizoryczny fort artyleryjski Werk XV „Borek”. Fort ten wypełnił lukę pomiędzy zbudowanymi w latach 1883-1887 fortami artyleryjskimi Grupy Siedliskiej i głównym dwuwałowym fortem artyleryjskim XIV „Hurko”. W latach 1895-1897 zbudowano obok nowy fort pancerny, zaś stary fort przekształcono na sprzężoną baterię artylerii. Projekt fortu sporządzony został przez Dyrekcję Inżynierii w Przemyślu pod kierunkiem Moritza von Brunnera, a zrealizowany przez dyrektora inżynierii Albina Juda. Fort był modernizowany w 1903 r. i w latach 1913-1914. Fort XV, wspólnie z sprzężoną baterią artyleryjską XVa, miał za zadanie obronę głównej drogi i linii kolejowej z Przemyśla do Lwowa, wspieranie ogniem sąsiednich dzieł obronnych i ostrzał międzypól. Uzbrojony był w dwa działa 8 cm Panzerkanone M. 94 w obrotowych wieżach pancernych, dwa działa kazamatowe Panzerkanone M.94 na lawetach do strzelnic minimalnych w tradytorze w lewym barku i dwa działa 8 cm M.75 na wysokich lawetach na otwartym stanowisku w prawym barku. Załoga fortu liczyła 92 żołnierzy. Podczas pierwszego oblężenia twierdzy (18.09-9.10.1914 r.) uczestniczył w odparciu głównego natarcia Rosjan skierowanego przeciwko Grupie Siedliskiej oraz bezpośrednio na fort XV. Podczas drugiego oblężenia (9.11.1914-22.03.1915r.), 18 marca artyleria fortu wsparła wypad załogi twierdzy w kierunku Medyki. Przed poddaniem twierdzy wysadzono w powietrze główne elementy fortu - baterię pancerną, tradytor i kaponierę w fosie. Podczas trzeciego oblężenia (30.05-4.06.1915 r.) fort zajęły wojska niemieckie i austro-węgierskie. W okresie międzywojennym fort użytkowało Wojsko Polskie. W czasie okupacji radzieckiej był zapleczem budowy fortyfikacji Linii Mołotowa. Działała w nim ubojnia bydła. Zniwelowano wtedy część wału i zasypano w tym miejscu fosę. Po II wojnie światowej okoliczna ludność częściowo rozebrała fort dla pozyskania materiałów budowlanych, w szczególności stali. Fort służył okolicznym mieszkańcom także jako wysypisko śmieci. Dewastację spowodowało też wysadzanie niewypałów przez saperów we wnętrzu fortu. W latach 2005-2009 fort dzierżawiło Stowarzyszenie 3 Historycznego Galicyjskiego Pułku Artylerii Fortecznej im. Księcia Kinsky’ego, które społeczną pracą członków przeprowadziło szeroko zakrojone prace rewaloryzacyjne i porządkowe oraz częściowo zrekonstruowało zniszczone elementy fortu. W 2010 r. opiekę nad fortem przejął Związek Gmin Fortecznych Twierdzy Przemyśl.

Opis

Fort GHW XV „Borek” (Gürtelhauptwerk XV Borek) jest głównym fortem pancernym obrony bliskiej, zbudowanym w systemie fortyfikacji fortowej - grupowej. Znajduje się na północny-wschód od miejscowości Siedliska, na wysuniętym grzbiecie wzgórza 231.20, w pobliżu granicy państwowej. Zlokalizowano go pomiędzy dwuwałowym fortem artyleryjskim Lagerfort XIV „Hurko” (rozebranym w 1975 r.) a fortami Grupy Siedliskiej.

Powierzchnia fortu w granicach działki (bez baterii sprzężonej): ok. 2,75 ha.

Fort zbudowany jest na planie redanu, otoczony suchą fosą, w czole i w obrębie obu barków (bark północny częściowo) dodatkowa fosa zewnętrzna o spłaszczonym stoku. Wały ziemne. W szyi fortu ziemna basteja na planie trapezu, z murowaną bramą zlokalizowaną w jej południowym barku. W centrum fortu znajdują się piętrowe koszary z wysuniętym w kierunku wału czoła jednokondygnacyjnym schronem centralnym, osłonięte wałem ziemnym. Na przedłużeniu schronu, na osi fortu, w obrębie wału czoła, znajdują się kazamaty magazynu wydawczego amunicji działowej i lokalu opatrunkowego. Pośrodku wejście do niezachowanej wieży obserwacyjnej kierującej ogniem baterii pancernej. Ze schronu prowadzą wybieżnie na pozycje bojowe. Koszary i schron centralny posiadają ściany murowane z cegły pełnej, strop górny betonowy na podkładzie z dwuteowników stalowych. Na styku wału czoła i lewego barku znajdują się ruiny baterii pancernej. Zachowane są dolne partie betonowych ścian bloku baterii. W lewym barku fortu znajdują się pozostałości tradytora. Zachowana jest częściowo betonowa ściana narażona, ceglana ściana boczna oraz dolna część podstawy lawety jednej z armat. Obok znajduje się stanowisko obserwacyjne kierowania ogniem tradytora ze zrekonstruowaną stalową kopułą. W pn. narożniku przeciwstoku fosy znajdują się odkryte w 2007 r. relikty kaponiery przeciwstokowej - betonowa ściana narażona. Przy lewoskrzydłowym wale szyjowym fortu eksponowany jest przedpancerz oraz pozostałości lawety wieży pancernej M.94 odnalezione podczas prac rewaloryzacyjnych. Przed bramą eksponowana jest pancerna wieża obserwacyjna B.38 wraz z przedpancerzem przewieziona z fortu IV „Optyń”. Pozostałością systemu maskowania (maska czołowa i boczna) jest zadrzewienie, złożone głównie z robinii akacjowych.

Elewacja koszar 15-osiowa, ceglana. Łukowe nadproża otworów okiennych i drzwiowych oraz podokienniki murowane z cegły. Główne drzwi wejściowe do koszar znajdują się w osi środkowej. W osiach skrajnych - od strony pn.-zach. w parterze, a od strony pd.-wsch. na piętrze znajdują się drzwi prowadzące do dawnych schronów pogotowia bojowego dla obsługi dział tradytora i prawoskrzydłowej baterii. W oknie wartowni obok wejścia głównego zamocowana jest zrekonstruowana dwuskrzydłowa, stalowa okiennica. Elewację wieńczy prosty, betonowy gzyms, stanowiący dolną krawędź betonowego stropodachu. W dolnej części gzymsu, w osi środkowej, ślady nazwy fortu: GÜRTEL-HAUPTWERK XV BOREK.

Fort dostępny dla zwiedzających. Znajduje się na czarnym szlaku turystycznym oraz turystycznej trasie rowerowej po fortach Twierdzy Przemyśl.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 28.08.2014 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Jarosław Bochyński (JB).

Rodzaj: architektura obronna

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ziemne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_BL.98739, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_BL.23532