Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz żydowski - Zabytek.pl

cmentarz żydowski


cmentarz żydowski 1807 r. Siedlce

Adres
Siedlce, Szkolna

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. Siedlce, gm. Siedlce

Dzieje społeczności żydowskiej w Siedlcach, jako wieś istniejących już w XV w., a leżących w ówczesnym województwie sandomierskim, a następnie lubelskim, sięgają połowy następnego stulecia.

Wówczas to w nowo lokowanym w 1547 r. przez właściciela dóbr Stanisława Siedleckiego mieście zaczęli osiedlać się pierwsi Żydzi. Najstarsze zapisy w źródłach historycznych pochodzą zaś z czasów panowania Władysława IV Wazy (przywilej z 1635 roku).

W okresie rządów książąt Czartoryskich i Ogińskich w dobrach siedleckich (1670–1807) miasto wyrosło na ważny ośrodek gospodarczy. Znaczny udział w rozwoju Siedlec miała rosnąca liczebnie gmina żydowska, która u progu panowania Stanisława Augusta liczyła już ponad 500 członków. W 1794 r. na mocy przywileju królewskiego wybudowano synagogę. Epoka Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego przyniosły gwałtowny wzrost liczebności Żydów w mieście, pełniącym wówczas funkcję stolicy departamentu, a następnie województwa i guberni. W 1839 r. żyło ich tu ponad 3700 (co stanowiło 71% ogółu mieszkańców), a w 1865 r. — już 7100 (73%). Oznaką powiększania się gminy było wybudowanie nowej synagogi (1859) oraz otwarcie dużego szpitala żydowskiego (1890). Miasto pełniło rolę ośrodka życia społeczno-kulturalnego podlaskich Żydów, wydawano tu między innymi dwie gazety: „Siedlecer Wochenblat” i „Dos Siedlecer lebn”. Z kilkuset żydowskich warsztatów i sklepów najwięcej reprezentowało branże szewską i krawiecką.

Podczas rewolucji 1905-1907 roku doszło w Siedlcach do krwawej pacyfikacji ludności żydowskiej dokonanej przez regularne oddziały wojska rosyjskiego – jedynej udanej próby przeniesienia z głębi imperium do Królestwa Kongresowego akcji zorganizowanych pogromów. Wcześniej tajnej rosyjskiej policji politycznej Ochranie nie udało się sprowokować polskiej społeczności miasta do ataków na Żydów oskarżanych o antypaństwową działalność rewolucyjną. Podczas trzydniowej pacyfikacji we wrześniu 1906 r. zginęło w Siedlcach prawdopodobnie kilkudziesięciu Żydów, a wielu odniosło rany, setki osób aresztowano. Splądrowano kilkaset sklepów i mieszkań, wiele rodzin pozostało bez dachu nad głową.

W 1912 r. w mieście istniały 2 synagogi, 3 domy modlitwy i 20 modlitewni chasydzkich, służące ponad 17-tysięcznej społeczności. Powstały lokalne oddziały żydowskich organizacji społeczno-politycznych, w tym ruchu syjonistycznego. W okresie międzywojennym Żydzi nadal dominowali w życiu gospodarczym Siedlec, jednego z ważniejszych miast województwa lubelskiego, choć systematycznie spadał ich odsetek wśród wszystkich siedlczan. W 1921 r. społeczność liczyła niespełna 15 tysięcy, co stanowiło 48% ogółu mieszkańców. W przededniu wybuchu II wojny światowej udział wynosił tylko 37%.

We wrześniu 1939 r. Siedlce zajęły wojska niemieckie, co zapoczątkowało czas Zagłady. Już w nocy z 24 na 25 grudnia okupanci spalili synagogę. W 1940 r. wyznaczono dwie dzielnice żydowskie (tzw. getta otwarte). Jedna obejmowała rejon ulic: 1 Maja, Orzeszkowej, Kochanowskiego, Starego Rynku, Browarnej, Jatkowej, Targowej, Asłanowicza, Błonie, Pustej; druga rejon ulic: Sienkiewicza, Kilińskiego, Przejazd, Asza, Kozią, Poprzeczną, Pułaskiego, Przechodnią, a w sierpniu 1941 r. Niemcy utworzyli z pierwszej z nich getto zamknięte, w którym zgromadzili ponad 12 tysięcy Żydów (w tym grupę z Kalisza i okolic Siedlec). Rok później około 10 tys. spośród nich wywieźli do obozu zagłady w Treblince, pozostałych pozostawiono tymczasowo getcie szczątkowym (obozie przymusowej pracy w rejonie ulic 11 Listopada, Asłanowicza i Sokołowskiej). Ostatnich zamordowano w Treblince albo rozstrzelano na terenie cmentarza żydowskiego w listopadzie 1942 roku. Szacuje się, że spośród przedwojennej społeczności Żydów siedleckich Zagładę przeżyło około 100 osób.

Nowy cmentarz żydowski w Siedlcach (trzeci w kolejności powstania) położony przy ul. Szkolnej prawdopodobnie został założony w 1807 roku. Pierwotnie miał kształt prostokąta. W 1910 r. najstarszy nagrobek, na którym znajdował się napis możliwy do odczytania, pochodził z 1827 roku. W latach 1869–1939 cmentarz stopniowo powiększano o kolejne działki, przez co przybrał kształt nieregularny. Ostatniego pochówku dokonano na nim w 1988 roku. W okresie okupacji niemieckiej w Siedlcach cmentarz stał się miejscem masowych egzekucji miejscowych Żydów. W 1942 r. pochowano na nim szczątki zmarłych w transporcie pochodzącym z getta w Radomiu. Na cmentarzu również przywożono i palono zwłoki Żydów zamordowanych w okolicach Siedlec. W 1944 r. Niemcy, w celu zatarcia śladów zbrodni, zaczęli wydobywać zwłoki z grobów i palić je. Okupanci zbezcześcili i zdewastowali cmentarz: duża część nagrobków posłużyła do budowy dróg (użyta między innymi do wyrobu krawężników); parkan od strony ul. Szkolnej został zniszczony, a pozostałe nagrobki porozrzucane i porozbijane. W latach 1987–1989 teren cmentarza uporządkowano oraz odnowiono ogrodzenie z cegieł. W wyniku procesu restytucji, od 1999 r. właścicielem cmentarza jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie.

Obecnie cmentarz zajmuje powierzchnię 3 ha. Zachowało się na nim ok. 1000 nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1855 roku. Na macewach widać inskrypcje nagrobne w języku hebrajskim i jidysz. Do najcenniejszych można zaliczyć nagrobki z 2. połowy XIX wieku: Abrahama, syna Meira Jonasza Rozenberga oraz Racheli, córki Abrahama i Racheli. Na cmentarzu znajduje się masowy grób ofiar pogromu z 1906 r. oraz 18 zbiorowych mogił długości 5 i 10 metrów z lat 1942–1943, w których łącznie spoczywa około 3000 pomordowanych Żydów. Miejsce ich pochówku upamiętniono pomnikiem. W pierwszych latach po II wojnie światowej ekshumowano ciała Żydów, które podczas wojny zostały pogrzebane w okolicach Siedlec. Ich szczątki spoczęły także na cmentarzu przy ul. Szkolnej. W miejscu ich pochówku znajduje się pamiątkowa tablica. W 2009 r. na bramie cmentarza umieszczono staraniem Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego i Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie tablicę upamiętniającą siedleckich Żydów.

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Rodzaj: cmentarz żydowski

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_CM.16621, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_14_CM.94780