W skład wielohektarowego zespołu osadniczego Sutiejska wchodziły: gród właściwy, podgrodzie oraz otwarte osady przygrodowe.

Usytuowanie i opis

Grodzisko, zwane „Okopem“, znajduje się w centralnej części wsi Sąsiadka i przylega od południa do zwartego ciągu zabudowań wiejskich. Zajmuje powierzchnię ok. 30000 m². Usytuowane jest na krawędzi doliny Poru - lewego dopływu Wieprza, na lessowym wzgórzu pociętym od południowego wschodu i południowego zachodu dwoma jarami. Od południowego zachodu otacza je bagnista dolina Poru. W obrębie grodziska wyróżnia się trzy zasadnicze części oddzielone od siebie wałami i fosami: gród właściwy, podgrodzie i dodatkowe umocnienia w postaci wału zaporowego. Właściwy gród o powierzchni ok. 140 m² usytuowany był w miejscu najbardziej eksponowanym, odgrodzony od reszty pojedynczym wałem układającym się w czworobok o zaokrąglonych narożach. Wysokość dość dobrze zachowanego wału wynosi 3,5-6 m, szer. 12-15 m. Podgrodzie zlokalizowane między grodem właściwym, krawędzią jaru zach. i krawędzią doliny rzecznej opada ku północy i posiada powierzchnię 16 000 m². Bronione było wałem od północy i południowego-wschodu. Wejście na podgrodzie prowadziło od południowego-wschodu. Od tej strony znajdowała się trzecia część grodu o charakterze czysto strategicznym i wojskowym, broniona od wsch. jedną linią wału i fosą - dziś najbardziej zniszczona, bo łącząca się bezpośrednio z zabudową wsi Sąsiadka.Teren grodziska obecnie zajmuje nieużytek porośnięty trawą i krzewami. Obiekt niszczony jest na skutek silnej erozji, użytkowania drogi polnej i wybierania gliny, co powoduje osuwanie się skarpy od strony wschodniej i zachodniej.

Historia

We wczesnym średniowieczu (od XI do XII w.) funkcjonował na terenie dzisiejszej wsi Sąsiadka gród z podgrodziem, znany w przekazach pisanych jako Sutiejsk. Użytkowany był w ciągu trzech faz osadniczych: I faza od jego budowy w latach 30. XI w. prawdopodobnie przez Jarosława Mądrego do zdobycia i częściowego zniszczenia przez Bolesława Śmiałego w 1069 r., II faza po 1096 r. do pocz. XII w. i III faza datowana na XII w., związana z wykorzystaniem grodu m.in. przez Bolesława Krzywoustego jako wojennej bazy wypadowej. Zniszczenie warowni nastąpiło w XII w., prawdopodobnie w 1205 r. podczas wyprawy Romana, księcia włodzimierskiego przeciwko książętom polskim.

Sąsiadkę jako historyczny gród Sutiejsk i miejsce układów polsko-ruskich wymienia zapis w latopisie ruskim pod datą 1096 r., ale dotyczy on wydarzeń z 1076 r. Wzmianka z 1097 r. mówi o zajęciu Sutiejska przez księcia włodzimierskiego Dawida Igorowicza. Ostatni zapis źródłowy pochodzi z 1205 r. przy okazji wyprawy księcia włodzimierskiego Romana przeciwko książętom polskim. Pierwszym badaczem, który wskazał grodzisko jako historyczny Sutiejsk był Z. Dołęga-Chodakowski. Grodzisko jako ślad dawnego Sutiejska rozpoznał w 1927 r. K. Moszyński opierając się na analizie językowej obecnej nazwy Sąsiadka oraz topografii wsi.

Stan i wyniki badań

Badania archeologiczne na stanowisku prowadzono w l.1936 - 1939, 1946-1947 i 1949-1957 pod kierunkiem Z. Wartołowskiej (w pierwszych latach pod kierunkiem W. Antoniewicza). Objęto nimi powierzchnię 6140 m² na terenie grodu i podgrodzia. Pierwszy pomiar warstwicowy stanowiska wykonali B. Guerquin i Z. Sęczykowski w 1936 r. Plan sytuacyjno-wysokościowy stanowiska sporządzili K. Bęcek i J. Smok w 1985 r. Badania powierzchniowe AZP wykonali w 1989 r.: J. Buszewicz, J. Kuśnierz, R. Pomarański i A. Urbański. Grodzisko w Sąsiadce jest jednym z najpełniej przebadanych tego typu obiektów w Polsce. Ustalono w wyniku badań, że przed usypaniem wału grodu właściwego teren częściowo zniwelowano. Wał posiadał konstrukcję izbicową. Skrzynie zbudowane z belek drewnianych o długości ok. 3 m wiązano zrębowo na nakładkę i wypełniano lessem wybranym z fosy. Prostopadle do zewnętrznego brzegu wału zostały umieszczone drewniane ściany, na zwieńczeniu ustawiono palisadę, którą wzmocniła plecionka wylepiona gliną. Palisadę stanowił rząd potężnych pionowych słupów, których ślady w postaci dołków o średnicy 30-40 cm zarejestrowano we wszystkich badanych puntach na wale. Dodatkowo przedpiersie wału wzmocnione było bermą. Odsłonięto także od strony wjazdu na grodzisko relikty drewnianej wieży. Na majdanie grodziska odkryto dwuizbowy czworoboczny budynek mieszkalny z piecem, obiekt gospodarczy oraz studnię o średnicy 8 m eksplorowaną do głębokości 15 m. Podgrodzie powstało także na terenie częściowo zniwelowanym. Badania wykazały, że było ono otoczone wałem ziemnym (z wyjątkiem części bezpośrednio przylegającej do rzeki), który na odcinku północnym posiadał konstrukcję izbicową. Odkryte tu ślady izbic posiadały szer. ok. 3 m i zachowały się do wys. 0,5 m. Prace badawcze w obrębie podgrodzia ujawniły półziemiankowe domy o konstrukcji zrębowej, wewnątrz których znajdowały się po dwa piece kopułkowe. W bliskim sąsiedztwie chat znaleziono jamy gospodarcze oraz dwa piece wolno stojące. Badaniami objęto ponadto tzw. wał zaporowy - ziemne umocnienie bez śladów konstrukcji, które dodatkowo broniło dostępu do grodu, zbudowane w ostatniej fazie jego funkcjonowania. Zebrane zostały liczne zabytki ruchome, głównie fragmenty naczyń glinianych, także przedmioty metalowe, w tym wiele elementów uzbrojenia (m.in. miecz, topór, ostrogi i strzemiona, groty strzał i oszczepów), kościane, kamienne i szklane. Ciekawymi zabytkami są pisanki gliniane typu kijowskiego zdobione żółtą emalią. Na szczególną uwagę zasługuje znalezisko pięciu ołowianych pieczęci datowanych na koniec XI i pocz. XII w., na których napisy greckie wskazują, że należy je wiązać z osobą księcia włodzimierskiego Dawida Igorowicza.

Grodzisko jest dostępne dla zwiedzających. Leży w obrębie Szczebrzeszyńskiego Parku Krajobrazowego i na trasie „Centralnego Szlaku Roztocza“.

Oprac. Ewa Prusicka-Kołcon, OT NID Lublin, 20.09.2014 r