To jedyny tego typu obiekt występujący w ramach Szczycieńskiej Pozycji Leśnej, w obrębie której znajdują się obiekty prezentujące rozwiązania fortyfikacji nowoczesnej niemal całej pierwszej połowy XX w. (1900-1944), ukazując ich różnorodność i ewolucję. Wieża zalicza się do grupy najstarszych przykładów budownictwa fortyfikacyjnego na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. O wartości stanowi także duży stopień zachowania autentycznej substancji zabytkowej.

Historia

Wieża piechoty dla broni ręcznej i maszynowej w Sasku Wielkim wchodzi w skład umocnień tworzących Szczycieńską Pozycję Leśną, która przebiegała (od zachodu) przez tereny gmin: Jedwabno Szczytno, Świętajno i Ruciane-Nida, gdzie łączy się z Pozycją Jezior Mazurskich, stanowiąc jej przedłużenie w kierunku południowym.Wieża w Sasku Wielkim została wzniesiona w 1900 r., w trakcie pierwszego etapu powstawania pozycji, którą później kilkukrotnie rozbudowywano; ostatni raz w 1944 r. Razem z wieżą powstały wówczas ziemno-betonowe dzieła piechoty (punkty oporu) oraz system jazów służących do zalania okolicznych terenów, w celu utrudnienia przemarszu wojsk nieprzyjaciela. Podczas pierwszej wojny światowej, w sierpniu 1914 r., umocnienia SPL zostały zajęte przez wojska rosyjskie; po niekorzystnym dla nich rozstrzygnięciu bitwy pod Tannenbergiem umocnienia ponownie znalazły się w rękach niemieckich. SPL kończyła się wówczas w Sasku Wielkim. Rozbudowana pozycja została częściowo wykorzystana w 1939 r. w konfrontacji z polskimi oddziałami Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”, które dokonywały wypadów na granicę z Prusami Wschodnimi. Podjętej w 1944 r. rozbudowy pozycji nie ukończono. W styczniu 1945 r. armia niemiecka wycofała się za zachód praktycznie bez walki, tym samym opuszczając umocnienia. Po zakończeniu drugiej wojny światowej, w latach 1946-1950, umocnienia Szczycieńskiej Pozycji Leśnej stanowiły bazę dla oddziałów Armii Krajowej oraz zrzeszenia Wolności Niezawisłość. W okresie 1950 - 1955 znaczna część umocnień została rozebrana lub wysadzona przez wojsko w trakcie niszczenia niewypałów. Wieża w Sasku Wielkim przetrwała, została zdemilitaryzowana i sprzedany wraz z działką, na której się znajduje osobie prywatnej, która przeprowadziła remont wieży - adaptację na cele wypoczynkowe. W 2003 r. wieża wraz z najbliższym otoczeniem została wpisana do rejestru zabytków.

Opis

Wieża znajduje się ok. 300 m na północ od centrum wsi Sasek Wielki, na wschodnim brzegu jeziora Szoby Małe, w sąsiedztwie mostu na rzece Sawicy i jej ujścia do jeziora. Teren w bezpośrednim otoczeniu wieży obsadzony drzewami i ogrodzony. Wieża stanowi element pozycji, w skład której wchodzą także inne rodzaje obiektów fortyfikacyjnych oraz umocnienia ziemne. Wieża to obiekt dwukondygnacyjny, wzniesiony na planie kwadratu ze ściętymi narożnikami. Ściany betonowe z domieszką kamienia, tynkowane, grubości 1,5 m; stropy żelbetowe, grubości do 20 cm, nad ostatnią kondygnacją platforma grubości do 50 cm. W elewacjach, w obu kondygnacjach, strzelnice ukształtowane na zewnątrz w profil przeciwrykoszetowy, część z nich wtórnie zabita na stałe. Wejście znajduje się w ścianie północnej. Komunikacja wewnątrz odbywała się pierwotnie za pomocą podwieszanych, stalowych drabin. Stan techniczny obiektu dobry, po remoncie, podczas którego m.in. nadbudowano dodatkową, drewniana kondygnację.

Dostęp do zabytku ograniczony. Wieża znajduje się na prywatnej, ogrodzonej posesji. Zwiedzanie wnętrza możliwe po uzgodnieniu z właścicielem obiektu.

Oprac. Adam Płoski, OT NID w Olsztynie, 23.10.2014 r.