Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

ogrodzenie cmentarza przykościelnego - Zabytek.pl

ogrodzenie cmentarza przykościelnego


inne 1825 - 1828 Sandomierz

Adres
Sandomierz, Katedralna

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. sandomierski, gm. Sandomierz

Kolegiata (obecnie katedra) sandomierska dominuje w krajobrazie miasta, będąc najważniejszą świątynią miasta i ziemi sandomierskiej.

Kościół kolegiacki jest jednym z najcenniejszych dzieł architektury gotyckiej na naszych ziemiach, posiadając przy tym zespół elementów wyposażenia o doniosłym znaczeniu dla artystycznej kultury ziem polskich, w szczególności Sandomierszczyzny, w tym najdoskonalszy chyba przykład dworskiego malarstwa czasów Władysława Jagiełły o proweniencji bizantyńsko - ruskiej oraz cały szereg dzieł Macieja Polejowskiego, najwybitniejszego twórcy oryginalnych kreacji rzeźby rokokowej czy też wielkie płótna w boazerii, ukazujące męczenników kościoła rzymskiego oraz lokalnych, sandomierskich.

Historia

Najstarsza, potwierdzona źródłowo w bulli papieża Eugeniusza II z 1148 roku, romańska świątynia fundacji zapewne księcia Bolesława Krzywoustego, sięga początków XII stulecia. Staraniem księcia Kazimierza II Sprawiedliwego w 1191 roku podniesiono kościół do godności kolegiaty, nadając jej równocześnie bogate uposażenie. W 1241 roku świątynia została ograbiona przez Mongołów, a sprofanowana została w jeszcze okrutniejszy sposób w trakcie ich kolejnego najazdu w 1260 roku, kiedy to najeźdźcy dokonali prawdziwej rzezi chroniącej się w jej murach ludności. Fundacja gotyckiego kościoła przez króla Kazimierza Wielkiego uwieńczona została konsekracją przez biskupa krakowskiego Jana Radlicę w 1382 roku. Lata świetności kolegiaty zamknął najazd szwedzki i zniszczenia spowodowane wybuchem opuszczanego przez Szwedów zamku. W ramach odbudowy kościoła w latach 1670-1674 przebudowano fasadę, zgodnie z duchem kontrreformacyjnej epoki przystąpiono do stopniowej barokizacji wyposażenia wnętrza, w znacznej mierze z inicjatywy kanonika księdza Stefana Żuchowskiego. W latach 1737-1741 budowano dzwonnicę, ukończoną ostatecznie w 1761 roku. W latach 1779-1773 powstał zespół rokokowych ołtarzy - dzieło Macieja Polejowskiego, wybitnego przedstawiciela lwowskiego środowiska artystycznego. Na mocy bulli papieża Piusa VII z 1818 roku podniesiono kolegiatę do godności katedry. Już jako katedra, budowla została odnowiona w 1825 roku i ponownie w latach 1886-1889 z odsłonięciem ceglanego lico ścian i wzniesieniem neogotyckiej sygnaturki, pod nadzorem warszawskiego architekta i konserwatora Konstantego Wojciechowskiego.

Opis

Kościół położony jest na południowym skraju wzgórza staromiejskiego. Gotycka, ceglana świątynia o trójnawowym, pięcioprzęsłowym halowym korpusie oraz zamkniętym trójbocznie prezbiterium dominuje w panoramie miasta. Przy prezbiterium od północy znajdują się dwie zakrystie, kanonicka i wikariacka, od południa kaplica mansjonarska. Wyróżnia się barokowa fasada z kruchtą, wybudowana w latach 1670-1674. Dekoracyjny portal kruchty powstał w 1672 roku z fundacji wielkiego dobrodzieja kościoła, księdza Wojciecha Lipnickiego, prepozyta kolegiaty i biskupa sufragana krakowskiego. Barokowy szczyt fasady zwieńczony jest trójkątnym frontonem z posągiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Niżej widnieje kartusz z herbem Kapituły Kolegiaty Sandomierskiej. Trzynawowy, pięcioprzęsłowy korpus rozdzielony jest ostrołukowymi arkadami międzynawowymi, wspartymi na kwadratowych filarach. Halowe wnętrze przekryte zostało krzyżowo - żebrowym sklepieniem ze zwornikami o heraldycznej dekoracji, której program miał niewątpliwie odzwierciedlać ideę zjednoczonego Królestwa pod berłem króla Kazimierza Wielkiego, fundatora kościoła. Zastosowano także bogatą dekorację roślinną i zwierzęcą fryzów nasad arkad międzynawowych i kapiteli służek. We wnętrzu uwagę zwraca przede wszystkim późnobarokowy ołtarz główny, powstały w 1756 roku z fundacji księdza Stanisława Lipskiego. Ściany boczne i sklepienie prezbiterium pokryte są polichromią o cechach bizantyńsko - ruskich, jednym z największych i najcenniejszych przykładów tego typu dekoracji w Polsce, wyróżniającą się bogactwem motywów ikonograficznych, powstałą w kręgu mecenatu dworskiego króla Władysława II Jagiełły około 1420 roku. We wnętrzu nawowym dominuje barokowa boazeria, obiegająca ściany korpusu, powstała w latach 1708-1717 i stanowiąca ramy dla cyklu wielkich obrazów, przedstawiających malarską wizję śmierci męczenników kościoła rzymskiego i sandomierskiego. Wspaniały zespół ołtarzy ustawionych przy filarach międzynawowych powstał w latach 1771-1773 i jest dziełem znakomitego rzeźbiarza Macieja Polejowskiego, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli lwowskiej rzeźby rokokowej 2. połowy XVIII wieku. Teren wokół obwiedziony ogrodzeniem z około 1828 roku. Obok katedry, poza ogrodzeniem dzwonnica, wzniesiona w latach 1737-1741 według zamówionych w Krakowie projektów.

Katedra dostępna w godzina otwarcia lub za wiedzą księdza Proboszcza.

Oprac. Jerzy Zub, 07.12.2014 r.

Bibliografia

  • Buliński M., Monografija miasta Sandomierza, Warszawa 1879.
  • Rokoszny J., Przed restauracją katedry sandomierskiej, (w:) Kronika diecezji sandomierskiej, nr 9, Sandomierz 1912.
  • Oleś A., Zachodnia fasada katedry w Sandomierzu. Odkrycia konserwatorskie (w:) Ochrona Zabytków Sztuki, t. 1. 1930/31, cz. 1, s. 217-19.
  • Kalinowski W., Lalik T., Przypkowski T., Rutkowski H, Trawkowski S., Sandomierz, Warszawa 1956.
  • Warszycki A., Katedra w Sandomierzu, (w:) Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego, t. VII, z. 1-2, s.99-110, Radom 1970.
  • Kowalczyk J., Dzieła Macieja Polejowskiego w Ziemi Sandomierskiej, (w:) Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego, t. VI, Kraków 1970.
  • Makarewicz S., Fundacja i założenia programowe polichromii bizantyńskiej z bazyliki katedralnej w Sandomierzu, (w:) Studia Theologica Varsaviensia, t. 13, nr 2, Warszawa 1973.
  • Węcławowicz T., Małopolska i ziemie ruskie Korony (w:) Architektura gotycka w Polsce, Warszawa 1995.
  • Kowalczyk J. Przemiany wystroju wnętrza Kolegiaty sandomierskiej w okresie rokoka (w:) Zeszyty Sandomierskie, nr 9, Sandomierz 1999, s. 50-59.
  • Dworzak A., Nieznane projekty sandomierskiej dzwonnicy kolegiackiej (w:) Zeszyty Sandomierskie, nr 35, Sandomierz 2013, s. 20-25.

Rodzaj: inne

Styl architektoniczny: klasycystyczny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BL.20715, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BL.116