Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

ratusz - Zabytek.pl

Adres
Sandomierz, Rynek 1

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. sandomierski, gm. Sandomierz

Ratusz sandomierski jest typowym przykładem realizacji budynku władz miejskich,  lokowanych na prawie magdeburskim miast Małopolski i Śląska.

Także wieżowy charakter najstarszego, gotyckiego wójtowskiego ratusza sandomierskiego zbliżony jest do podobnych realizacji w mniejszych miastach, powstających wówczas na ziemiach polskich. Podobnie charakterystyczne jest zastosowanie attyki, najbardziej charakterystycznego elementu przekształcania budowli w ciągu XVI  stulecia.

Historia

Tradycja mówi o budowie w końcu XIII stulecia ratusza, najprawdopodobniej jeszcze o drewnianej konstrukcji, związanego z lokacją miasta w 1286 roku na prawie magdeburskim. Po najeździe litewskim w 1349 roku nastąpiło nowe rozplanowanie miasta i odbudowa już murowanego ratusza. Najprawdopodobniej była to budowla na rzucie zbliżonym do kwadratu, stanowiąca południową część dzisiejszego gmachu. Schyłek średniowiecza to okres wzrostu dobrobytu i znaczenia mieszczaństwa, w konsekwencji rozbudowy ratusza w XV wieku, a w 1511 roku  kolejnej, już w duchu renesansowym przebudowy, której najbardziej charakterystycznym elementem jest renesansowa attyka. W wyniku pożaru ratusza w 1623 roku zawaliła się wieża, ale w ciągu najbliższych lat została odbudowana. Ratusz ucierpiał ponownie w czasie wojen szwedzkich, w wyniku wielkiego pożaru miasta wywołanego wybuchem na sandomierskim zamku. Tym razem mocno zniszczone miasto zdobyło się na odbudowę ratusza dopiero w czasach króla Jana III Sobieskiego. W kolejnym wielkim pożarze miasta w 1757 roku spłonęły dachy i pomieszczenia piętra oraz przybudowane do ratusza kramy. Budynek jednakże dość szybko odnowiono, jednocześnie, w 1759 roku król August III wystawił dokument zakazujący budowy kramów i rzemieślniczych jatek na parcelach obok ratusza. W ciągu kolejnych dziesięcioleci stan ratusza gwałtownie się pogorszył i jego stan był tak zły, że w ramach planu regulacyjnego miasta proponowano jego rozbiórkę, ale miasto podjęło próby ratowania gmachu. Generalny remont przeprowadzony został jednak dopiero w 1873 roku, a w 1905 roku gruntownej renowacji poddano elewacje budynku, odsłaniając ceglane lica murów spod zniszczonych już mocno tynków. W latach 70-tych XX wieku, w ramach akcji rewaloryzacji miasta, po wszechstronnych badaniach przeprowadzono prace konserwatorskie i adaptacyjne, przeznaczając parter na cele muzealne, na piętrze umieszczając reprezentacyjne sale władz miejskich Sandomierza.

Opis

Ratusz usytuowany jest pośrodku placu rynkowego, na pochyłości opadającego w stronę południowo - wschodnią staromiejskiego placu. W budowli dominuje wieża, po grzebień attyki czworoboczna, wyżej ośmiokątna, zwieńczona hełmem. Druga kondygnacja wieży dostępna jest dzięki drewnianym schodom z zadaszeniem, przystawionym do ściany ratusza. Pod schodami znajduje się zejście do piwnic. Elewacje zwieńczone są attyką o trzystrefowym układzie. Dolna, najwyższa, rozczłonkowana jest ślepymi arkadami, wyższa zdobiona esownicowymi konsolkami na przemian z kolistymi wywietrznikami a najozdobniejsze, najwyższe partie attyki, złożone są z przemiennie wyższych i niższych cokołów, powiązanych esownicami. W narożnikach strefy dolnej zwracają uwagę cztery głowy, podobno symbolizujące cztery stany, duchowny, rycerski, mieszczański i włościański, a na wydatnym gzymsie umieszczono półpostaci zwierząt, zapewne lwów. W pomieszczeniach piwnicznych, z których najstarsze jest wnętrze południowe, znajdują się obecnie pomieszczenia klubowe z kawiarnią. Parter z sienią pośrodku, dostępny jest przez przedsionek mieszczący się w wieży, wykorzystany jest na cele muzealne. Piętro w zasadzie powtarza rozplanowanie parteru z sienią zajmującą całą szerokość środkowej części kondygnacji.

Zabytek dostępny dla zwiedzających z zewnątrz, piwnice i parter dostępne w wyznaczonych godzinach.

Oprac. Jerzy Zub, 16.12.2014 r.

Bibliografia

  • Sobieszczański F. M., Ratusz w Sandomierzu, (w:) Tygodnik Ilustrowany, 1860, II, nr 42.
  • Buliński M., Monografija miasta Sandomierza, Warszawa 1879.
  • Słonimski Z., Ratusz w Sandomierzu (w:) Architekt, X, 1909.
  • Kalinowski W., Lalik T., Przypkowski T., Rutkowski H., Trawkowski S., Sandomierz, Warszawa 1956.
  • Kiryk F., Rynek sandomierski w XVI - XVII w., jego formy i funkcje (w:) Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t, XLI/2, Warszawa 1993.
  • Dzieje Sandomierza, Samsonowicz H., t. I - IV, Warszawa 1993 - 94.
  • Komorowski W., Średniowieczne ratusze w Małopolsce i na ziemiach ruskich Korony (w:) Civitas & villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie, Wrocław-Praha 2002, s. 241-48.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Jarosław Bochyński (JB).

Rodzaj: ratusz

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.71210, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.801