zespół Domu Długosza - Zabytek.pl
Adres
Sandomierz
Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. sandomierski, gm. Sandomierz
Sandomierska budowla prezentuje typowe cechy pracującego w latach 1460-1480 dla Długosza warsztatu Marcina Proszko, kontynuowane przez muratora Jana.
Historia
Powstanie domu wiąże się z ustanowieniem grupy księży mansjonarzy, powołanych do śpiewania psalmów na cześć Marii, Patronki kolegiaty sandomierskiej. Budowa domu księży mansjonarzy zrealizowana została w ostatnim okresie działalności fundacyjnej i architektonicznej Jana Długosza. Wykonawcą prac budowlanych był krakowski warsztat muratora Marcina Proszko, a pracami kierował mansjonarz Stanisław Łukawski z pomocą zarządzającego budową Mikołaja Lorincza. Być może po śmierci muratora Marcina około 1476 roku, w Sandomierzu z Długoszem współpracował Jan murator, zapewne uczeń Marcina, znany nam z korespondencji fundatora z wspomnianym ks. Stanisławem Łukawskim, sandomierskim mansjonarzem. Na początku 2. połowy XVII stulecia księża mansjonarze przeprowadzili remont swej siedziby, zniszczonej zapewne w latach najazdu szwedzkiego, może bezpośrednio w związku z wybuchem amunicji na sandomierskim zamku. Księża mansjonarze mieszkali tu do 1819 roku, czyli do zniesienia zgromadzenia. W 1864 roku budynek oddano w zarząd kapituły kolegiackiej i urządzono w nim mieszkanie dla służby kościelnej. W 1934 roku, po wielu latach zabiegów, z inicjatywy i staraniem biskupa Włodzimierza Jasińskiego podjęto prace remontowe pod kierownictwem krakowskiego architekta Franciszka Mączyńskiego z zamiarem umieszczenia tu zbiorów muzealnych. Prace ukończono urządzeniem ekspozycji według wskazówek dra Karola Estreichera i uroczystym otwarciem muzeum diecezjalnego w październiku 1937 roku.
Opis
Dom Długosza stanowi jeden z najatrakcyjniejszych akcentów w panoramie miasta, usytuowany obok skarpy, w południowo-wschodniej jego części. Jest to gotycki, ceglany, dwukondygnacyjny budynek, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, o elewacjach zdobionych zendrówkami o układach rombowych. Zachowała się typowa dla dzieł związanych z mecenatem kronikarza Jana Długosza tablica erekcyjna, wmurowana w południowej, pierwotnie frontowej elewacji. W jej górnej części widnieje herb Długosza Wieniawa z labrami i klejnotem, niżej minuskułowa inskrypcja z datą 1476. Parter budynku dzieli na dwie części obszerna sień na przestrzał, z której na piętro i do piwnic prowadzą wąskie, kolebkowo sklepione schody, mieszczące się w grubości muru. Parter i piętro nakryte są stropami belkowymi, ozdobnie profilowaniami. Na sosrębie stropu w sieni data 1658 przypomina o remoncie budynku po zniszczeniach z okresu wojen szwedzkich. Dom mieści obecnie zbiory Muzeum Diecezjalnego, obejmujące zabytki sztuki z terenu Sandomierza i ziemi sandomierskiej, m. in. szereg obrazów gotyckich, relikwiarz Krzyża Świętego ofiarowany kolegiacie przez króla Władysława Jagiełłę, późnoromańskie zabytki z Goźlic ze słynną rzeźbą Madonny z 1. tercji XIII wieku, zabytki dokumentujące sarmacką obyczajowość pogrzebową, liczne detale architektoniczne z restaurowanego po 1905 roku kościoła dominikańskiego św. Jakuba, liczne dzieła snycerstwa i rzeźby sakralnej, rękopisy, zabytki rzemiosła artystycznego oraz zbiory archeologiczne,.
Zabytek dostępny dla zwiedzających w godzinach otwarcia Muzeum Diecezjalnego
Oprac. Jerzy Zub, 15.12.2014 r.
Bibliografia
- Buliński M., Monografija miasta Sandomierza, Warszawa 1879.
- Górski E., Diecezjalne Muzeum Sandomierskie, Sandomierz 1946.
- Kalinowski W., Lalik T., Przypkowski T., Rutkowski H., Trawkowski S., Sandomierz, Warszawa 1956.
- Smoleńska J., Działalność budowlana Jana Długosza (w:) Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. XV/3-4, Warszawa 1969.
- Buczek A., Mecenat artystyczny Jana Długosza w dziedzinie architektury (w:) Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. DLXI, Prace historyczne nr 65, Kraków 1980.
- Pietrusiński J., Sztuka średniowieczna w Sandomierzu XII - XV w (w:) Dzieje Sandomierza, t. I, Warszawa 1993.
- Stępień U., Przewodnik po Muzeum Diecezjalnym w Sandomierzu, Sandomierz 1994.
- Kumor B., Wielka fundacja Jana Długosza w Sandomierzu (w:) Zeszyty Sandomierskie, nr 9, Sandomierz 1999, s. 81-82.
- Węcławowicz T., Małopolska i ziemie ruskie Korony (w:) Architektura gotycka w Polsce, Warszawa 1995.
Rodzaj: budynek mieszkalny
Forma ochrony: Rejestr zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_ZE.24503