Pomimo przebudów wciąż widoczna jest oryginalna XVIII-wieczna bryła cerkwi. Co najmniej od XVIII w. w Sakach funkcjonuje sanktuarium, w którym czczona jest słynąca cudami ikona św. Dymitra z Salonik.

Historia

Pierwsza zachowana źródłowa wzmianka o cerkwi w Sakach pochodzi z wizytacji z 1727 roku. Istniała już wówczas drewniana unicka kaplica, ufundowana przez Sakowskich na terenie parafii Dubicze Cerkiewne, w której odprawiano nabożeństwa tylko w dniu św. Dymitra. Prawdopodobnie kaplica ta została wzniesiona w 2. poł. XVII wieku. W 2. poł. XVIII wieku zbudowano na jej miejscu obecną cerkiew. Po kasacie unii brzeskiej w 1839 r. przejęło ją duchowieństwo prawosławne. W latach 80. XIX w. cerkiew wyremontowano. Zapewne w tym czasie wzniesiono również dzwonnicę. W 1890 r. cerkiew została ponownie wyświęcona. Pod koniec lat 50. XX w. świątynię powiększono, rozbudowując nawę w kierunku zach. i dodając do niej przedsionek. W 1992 r. utworzono w Sakach samodzielną parafię prawosławną, którą jednak zlikwidowano w 1998 r. Parafia została reaktywowana w 2001 r. jako przyklasztorna przy Prawosławnym Męskim Domu Zakonnym św. Dymitra w Sakach. Ostatni kapitalny remont cerkwi i dzwonnicy przypadł na lata 2009-2013.

Opis

Zespół usytuowany jest na zalesionym wzgórzu na pn. od wsi Saki, po zach. stronie drogi do wsi Toporki. Pow. cmentarza 0,67 ha. Sakralne budownictwo ludowe.

W centrum założenia znajduje się orientowana drewniana cerkiew o rozbudowanej bryle, oszalowana, kryta gontem. Jej najstarszą częścią jest prostopadłościenny, jednonawowy korpus połączony z węższym, zamkniętym trójbocznie prezbiterium, przekryte wspólnym wielospadowym dachem zwieńczonym kopułką. Na pn.-zach. od cerkwi stoi drewniana dzwonnica wzniesiona w konstrukcji szkieletowej, nakryta namiotowym dachem, o ścianach pokrytych szalunkiem tworzącym w przyziemiu fartuch. Cmentarz jest otoczony ogrodzeniem z metalowych przęseł, od zach. osadzonych na słupach wymurowanych z kamieni. Na jego terenie zachowało się wiele krzyży nagrobnych i wotywnych, rozmieszczonych głównie w centralnej części cmentarza.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Cerkiew otwierana w czasie nabożeństw.

Oprac. Aneta Kułak, OT NID w Białymstoku, 21-11-2015 r.